Diyarbakır çakıl ekmeği, Diyarbakır mutfak kültüründe köklü bir yere sahip, taş fırında pişirilen geleneksel bir ekmek çeşididir. 27 Kasım 2024 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, yalnızca Diyarbakır ili sınırları içinde üretilmekte olup, üretim yöntemi ve şekil verme tekniğiyle ayırt edici özellikler taşır.
Fiziksel Özellikleri ve Yapısı
Oval biçimli olan Diyarbakır çakıl ekmeği, yaklaşık 30–35 cm eninde, 40–50 cm boyunda ve 3 cm kalınlığındadır. Hamur halindeyken verilen özel şekil sayesinde içine peynir, helva veya salça gibi ürünler konulabilir; bu bileşenler tüketim sırasında dökülmez. Ekmeğin yumuşak yapısı ve şekli, bu işlevsel kullanım biçimini destekler.
Üretim Metodu
Ekmeğin üretiminde kullanılan temel bileşenler (malzeme miktarı değişkendir) şunlardır:
- 50 kg ekmeklik buğday unu
- 30 l su
- 1000 g yaş hamur mayası
- 500 g tuz
- 500 g çörekotu ve/veya susam (isteğe bağlı)
Hamur, un, su, maya ve tuz ile hazırlanır ve yaklaşık 15 dakika yoğrulur. Cıvık kıvamda hazırlanan hamur, 1 saat kadar dinlendirilir. Ardından 500 g’lık bezeler oluşturulur ve oval biçimde açılır. Tırnaklama adı verilen işlemle hamura şekil verilir; bu işlem, ekmeğin homojen pişmesini sağlamakla birlikte ustalık gerektirir. Üzerine isteğe bağlı olarak çörekotu ve/veya susam serpilir. Son şekli verilen hamur, yaklaşık 200 °C sıcaklıktaki taş fırında 10 dakika boyunca pişirilir. Taş fırınlar, odun ateşi ısısının ocak içinde kalmasını sağlayacak biçimde tasarlanmıştır.
Tüketim ve Kültürel Bağlam
Diyarbakır çakıl ekmeği, özellikle kahvaltılarda olmak üzere günlük öğünlerde yaygın olarak tüketilir. Şekil verme tekniği ve taş fırında pişirme yöntemi, Diyarbakır’a özgü ustalık gerektiren uygulamalardır. Bu yönüyle ürün, Diyarbakır iliyle ün bağı taşır.
Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları
Tüm üretim aşamaları yalnızca Diyarbakır ili sınırları içinde gerçekleştirilir. Ürünün bu coğrafi sınırda uzun bir geçmişe sahip olması ve üretim metodunun bölgeye özgü nitelikler taşıması, mahreç işaretiyle tescillenmesini sağlamıştır.
Denetim Süreci
Diyarbakır çakıl ekmeğinin üretimi, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik denetim mercii tarafından yılda en az bir kez denetlenir. Bu merci; Diyarbakır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Diyarbakır Ticaret Borsası ve Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’ndan uzman temsilcilerden oluşur. Denetimlerde bileşen uygunluğu, üretim metoduna sadakat, ambalajlama ve muhafaza koşulları ile mahreç işareti kullanımının doğruluğu kontrol edilir.
