Diyarbakır ekşili balık, diğer adıyla Diyarbakır sumaklı çay balığı, Diyarbakır mutfağına özgü, ekşi aromalı geleneksel bir yemektir. Kuru soğan, tane sumak, tereyağı, tane karabiber ve tuz ile hazırlanır. Yemeğin temel bileşeni, Dicle Nehri’nden yakalanan çay balıklarıdır. Yayın, aynalı sazan, pullu sazan, alaca, şabut ve bizir gibi türler tercih edilir.
Bu yemek, Diyarbakır’ın mutfak kültüründe köklü bir yere sahiptir. Dicle Nehri çevresinde balıkçılığın tarihsel önemi, yemeğin yerel halk tarafından uzun yıllardır benimsenmesini sağlamıştır. Sumaklı suyun ekşi lezzetiyle balığın birleşimi, bölgeye özgü bir tat profili sunar. Bu nedenle Diyarbakır ekşili balık, bölgeyle özdeşleşmiş ve mahreç işaretiyle tescillenmiştir.
Diyarbakır ekşili balık / Diyarbakır sumaklı çay balığı, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti türünde coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Tescil başvurusu 25 Eylül 2023 tarihinde yapılmış, 17 Mart 2025 tarihinde resmen tescil edilmiştir.
Üretim Metodu
Altı kişilik bir porsiyon için gereken malzemeler:
- 4–5 adet orta boy çay balığı
- 1 adet kuru soğan
- 75 g tane sumak
- 200 ml su
- 15 g tereyağı
- 6 g tane karabiber
- 8 g tuz
Hazırlık süreci, yöresel malzemelerin kullanımıyla başlar. Sumaklar sıcak suda demlenir. Balıklar temizlenip tuzlanır. Soğanlar halka şeklinde doğranır. Balık ve soğanlar, toprak kaba sıralı şekilde dizilir. Üzerine sumak suyu, tereyağı ve karabiber eklenir. Kabın kapağı hamurla hava geçirmeyecek şekilde kapatılır. Bu hamur, un, su ve tuzla hazırlanıp 10 dakika dinlendirilir. Yemek, taş fırında veya tandırda 200 °C’de yaklaşık 40 dakika pişirilir. Servis sırasında kabın etrafındaki hamur alınır, yemek sıcak olarak sunulur.
Coğrafi Sınırda Gerçekleşmesi Gereken Aşamalar
Yemeğin tüm üretim süreci Diyarbakır ili sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Balıklar Dicle Nehri’nden, sumak ve soğanlar coğrafi sınırdan, tereyağı ise yöredeki hayvanlardan elde edilir. Bu bileşenlerin yerel kaynaklardan sağlanması, ürünün mahreç işaretiyle uyumunu garanti eder.
Denetim Süreci
Denetimler, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda, Diyarbakır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü uzmanlarıyla birlikte yürütülür. En az üç kişilik denetim mercii, yılda en az bir kez denetim yapar. Şikâyet üzerine veya gerekli görüldüğünde ek denetimler uygulanabilir.
Denetimlerde, ürünün bileşenleri ve üretim metodu kontrol edilir. Uygunsuzluklar tespit edildiğinde ilgili kişi veya kuruluşa bildirilir. Denetim mercii, kamu ve özel kuruluşlardan uzman desteği alabilir. Tescil ettiren kurum, hukuki süreçleri yürütme yetkisine sahiptir.
