Doğru akım (Türkçe kısaltması DA, İngilizce kısaltması DC - Direct Current), elektrik yüklerinin (genellikle elektronların) zaman içinde yönünü değiştirmeden, tek bir yönde aktığı elektrik akımı türüdür. İdeal bir doğru akım kaynağında, akımın şiddeti veya gerilimi de zamanla sabit kalır. Bu tek yönlü ve sabit büyüklükteki akış, doğru akımı, yönü ve şiddeti periyodik olarak değişen alternatif akımdan (AC) ayıran temel özelliktir.

^{Doğru akım işaretinin zamanla değişim temsili (Görsel: Mikdat Ramazan Köşker)}

Elektrik akımının yönü konusundaki tarihsel bir not: Elektronların keşfinden önce, Benjamin Franklin gibi bilim insanları akımın pozitif (+) yüklerden negatif (-) yüklere doğru aktığını varsaymışlardır. Bu "geleneksel akım yönü" hala birçok devre şemasında ve analizde kullanılmaktadır. Ancak fiziksel gerçeklikte, metal iletkenlerdeki yük taşıyıcıları olan elektronlar negatif (-) kutuptan pozitif (+) kutba doğru hareket eder. Bu ayrım, analiz yöntemlerini etkilemese de, temel fiziksel süreci anlamak açısından önemlidir.

Doğru akımın pratik uygulamalarının öncülerinden biri Thomas Edison'dır. Edison, 19. yüzyılın sonlarında özellikle elektrikli aydınlatma için DC tabanlı sistemlerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması konusunda önemli çalışmalar yapmıştır. Tanım olarak sabit bir akış belirtilse de, pratikte en kararlı DC kaynakları olarak kabul edilen piller bile zamanla veya yük altında küçük gerilim değişimleri gösterebilir. Diğer kaynaklardan (örneğin doğrultulmuş AC) elde edilen DC'de ise ideal sabitliğe ulaşmak için ek filtreleme gerekebilir. Bu durum, DC'nin tanımının ideal durumu ifade ettiğini, pratik uygulamaların ise bu ideale çeşitli derecelerde yaklaştığını gösterir.

^{Thomas Alva Edison (ABD Kongre Kütüphanesi)}

Doğru Akımın Üretilmesi ve Kaynakları

Doğru akım (DC), doğada doğrudan bulunmadığından , farklı enerji türlerinin dönüştürülmesiyle elde edilir. DC kaynakları temel olarak ikiye ayrılır: 

Doğrudan Üretim Kaynakları

• Piller ve Aküler: Kimyasal enerjiyi elektrokimyasal reaksiyonlarla doğrudan DC'ye çevirirler. Taşınabilir cihazlar ve enerji depolamada yaygındırlar. 
• Güneş Pilleri: Güneş ışığını yarı iletkenler aracılığıyla doğrudan DC'ye dönüştürürler. Yenilenebilir enerji için önemlidirler. 
• Dinamolar: Mekanik enerjiyi elektromanyetik indüksiyon ve komütatörler kullanarak DC'ye çevirirler. DC motorlar da tersine çalışarak DC üretebilir. 

Dönüşüm Yoluyla Elde Edilen Kaynak

• Doğrultmaç Devreleri: Alternatif akımı (AC), diyot gibi elemanlarla DC'ye dönüştürürler. Elektronik cihaz adaptörleri ve pil şarjı için kullanılırlar.

DC üretimi; kimyasal, ışık veya mekanik enerjinin kontrollü bir şekilde tek yönlü elektrik akımına dönüştürülmesine dayanır.

Temel İlkeler ve Karakteristikler

Doğru akım devrelerinin analizi ve anlaşılması, birkaç temel ilkeye dayanır:

• Sabit Gerilim ve Akım: İdeal bir DC devresinde gerilim ve akım değerleri zamanla sabittir ve akış tek yönlüdür. Bu durum, AC'nin sürekli değişen sinüzoidal yapısından temel farkıdır. 

• Temel Devre Kanunları: DC devrelerinin analizi, AC devrelerine kıyasla genellikle daha basittir çünkü zaman değişkenliği ve faz farkları gibi karmaşıklıklar içermez. Analiz için temel araçlar şunlardır:
• Ohm Kanunu: Bir direnç üzerindeki gerilim (V), dirençten geçen akım (I) ve direncin değeri (R) arasındaki ilişkiyi tanımlar: V=IR. 
• Kirchhoff Kanunları: Daha karmaşık devre ağlarının çözümlenmesinde kullanılır. Kirchhoff'un Akım Kanunu (KCL), bir düğüm noktasına giren ve çıkan akımların toplamının sıfır olduğunu belirtir. Kirchhoff'un Gerilim Kanunu (KVL) ise kapalı bir döngüdeki tüm gerilim düşüşlerinin ve kaynak gerilimlerinin toplamının sıfır olduğunu ifade eder. 

• Direnç: Elektrik akımının akışına karşı gösterilen zorluktur. Bir iletkenin direnci; yapıldığı malzemenin cinsine (özdirenç - ρ), uzunluğuna (L) ve kesit alanına (S) bağlıdır: R=ρ(L/S). Metaller gibi iyi iletkenler düşük özdirence sahiptir.

• Güç: DC devrelerinde güç (P) hesabı basittir: P=VI=I²R=V²/R.

• Pasif Devre Elemanlarının Davranışı: Kondansatör gibi elemanlar DC altında farklı davranır. Bir kondansatör DC gerilime bağlandığında başlangıçta şarj olurken akım çeker, ancak tamamen şarj olduktan sonra DC akımını bloke eder (açık devre gibi davranır). Bu durum, AC altında sürekli akım geçirebilen davranışından farklıdır. Bu analiz kolaylığı, DC'yi temel elektrik eğitimi ve reaktif etkilerin istenmediği uygulamalar için uygun kılar.

^{Doğru akım sembolü [Unicode U+2393 (⎓)]}

Doğru Akımın Uygulama Alanları

Doğru akım, modern teknolojinin birçok alanında kritik bir role sahiptir:

• Düşük Voltajlı Elektronik Cihazlar: Neredeyse tüm taşınabilir elektronik cihazlar (cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar vb.) ve birçok ev elektroniği (TV, radyo iç devreleri) DC ile çalışır. Bunun temel nedeni, bu cihazların güç kaynağı olarak pilleri kullanması ve içerdikleri yarı iletken bileşenlerin çalışmak için sabit DC gerilime ihtiyaç duymasıdır. AC şebekesine bağlanan cihazlar için adaptörler AC'yi DC'ye çevirir. 
• Enerji Depolama: Elektrik enerjisi yalnızca DC formunda doğrudan pillerde veya kapasitörlerde depolanabilir. Bu özellik, kesintisiz güç kaynakları (UPS), elektrikli araçlar (EV) ve güneş/rüzgar gibi kesintili yenilenebilir enerji kaynaklarının şebekeye entegrasyonu için önemlidir.
• Otomotiv Sistemleri: Araçlardaki marş motoru, aydınlatma, ateşleme sistemi ve tüm modern elektronik kontrol üniteleri, akü tarafından sağlanan DC gücü kullanır. 
• Elektrikli Ulaşım (Traksiyon): Özellikle DC motorların tork kontrol kolaylığı nedeniyle metro, tramvay gibi raylı sistemlerde yaygın olarak kullanılır. 
• Endüstriyel Prosesler ve Motorlar: Elektrokaplama (galvanoteknik), metal arıtma (elektroliz), bazı kaynak yöntemleri (redresörlü kaynak) ve hassas hız/tork kontrolü gerektiren endüstriyel DC motor uygulamalarında kullanılır. 
• Yüksek Gerilim Doğru Akım (HVDC) İletimi: Çok uzun mesafelere (özellikle deniz altı kabloları ile) veya frekansları farklı (asenkron) şebekeler arasına yüksek miktarda elektrik enerjisi taşımak için kullanılan özel bir teknolojidir. Belirli durumlarda AC iletime göre daha düşük kayıplar ve daha iyi kararlılık sunar, ancak pahalı dönüştürücü istasyonları gerektirir. 
• Telekomünikasyon: Haberleşme ağ ekipmanlarının güvenilir şekilde çalışması için genellikle standartlaştırılmış DC gerilimler (örneğin 48V) kullanılır. 

Bu uygulamalar, DC'nin hem düşük güçlü, taşınabilir teknolojilerin temelini oluşturduğunu hem de çok özel, yüksek güçlü iletim senaryolarında kritik çözümler sunduğunu göstermektedir. Elektronik cihazların çalışması için gereken kararlı, düşük voltajlı güç pillerle (DC) sağlanırken, çok uzun mesafeli enerji iletimindeki AC'nin bazı teknik zorlukları (reaktif güç, kararlılık) HVDC ile aşılabilmektedir.

^{Doğru akım elektrik hatları (Kaynak: AM54-S4-: LGN 1241 Vancouver Şehri Arşivleri)}

Doğru Akım (DC) ve Alternatif Akım (AC) Karşılaştırması

DC ve AC, elektriğin iki temel formudur ve aralarında önemli farklar bulunur:

Temel fark akış yönündedir. AC'nin geriliminin transformatörler aracılığıyla kolayca yükseltilip alçaltılabilmesi, enerjinin uzun mesafelere iletilmesinde avantaj sağlar. Gerilimi yükselterek akımı düşürmek, iletim hatlarındaki I²R kayıplarını minimize eder. Bu nedenle küresel elektrik şebekeleri ağırlıklı olarak AC tabanlıdır. Ancak, çok uzun mesafelerde veya deniz altı kablolarında AC iletiminin teknik zorlukları (reaktif güç kayıpları vb.) arttığında, HVDC daha verimli bir alternatif olabilir. Enerji depolama ise yalnızca DC formunda mümkündür.

Doğru akım, elektrik yüklerinin tek yönde aktığı ve büyüklüğünün (idealde) sabit kaldığı bir akım türüdür. Alternatif akımın elektrik şebekelerindeki baskınlığına rağmen, DC modern yaşamda çoğunluk olarak yer etmiştir. Taşınabilir elektronik cihazların tamamına güç vermesi, elektrik enerjisinin pillerde depolanmasını sağlaması, elektrikli araçların temelini oluşturması, güneş enerjisi gibi yenilenebilir kaynaklardan doğrudan elektrik üretimi sağlaması ve çok uzun mesafeli enerji iletimi için HVDC gibi özel çözümler sunması, bunu ortaya koymaktadır.