Teknolojinin günlük yaşantıya nüfuz etmesiyle birlikte bireylerin bilgiye ulaşım biçimleri ve hızları önemli ölçüde değişmiştir. Özellikle COVID-19 pandemisi sürecinde, bireylerin dijital medyaya yönelimiyle birlikte ortaya çıkan yeni bir kavram dikkat çekmektedir: Doomscrolling. Bu kavram, bireylerin kötü hissetmesine rağmen çevrimiçi platformlarda sürekli olumsuz haber içeriklerine maruz kalma ve bu içeriklerde gezinmeye devam etme davranışını ifade etmektedir.

Kavramsal Tanım ve Gelişim Süreci

"Doomscrolling", ilk kez 2018 yılında sosyal medyada ortaya çıkmış ve COVID-19 pandemisiyle birlikte yaygınlaşmıştır. Kavram, bireylerin olumsuz haberleri içeren sosyal medya içeriklerini kaydırarak takip etmesi ve bu davranışı sürdürmesiyle tanımlanır. Bu süreçte birey, bilgi edinme niyetiyle başlasa da zamanla bu davranış otomatikleşmekte ve kontrol dışına çıkmaktadır.

Psikolojik ve Bilişsel Temeller

Doomscrolling davranışı, bireylerin belirsizlikle baş etme, kontrol hissi geliştirme ve tehdit edici olaylar karşısında bilgi arayışı gibi psikolojik gerekçelere dayanmaktadır. Ancak bu davranış paradoksal bir biçimde kaygı, stres ve çaresizlik duygularını artırmaktadır. Araştırmalar, bu davranışın kaygı düzeyleri, düşük öz denetim, pasif sosyal medya kullanımı ve çevrimiçi tetikte olma hali (online vigilance) ile pozitif yönde ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.

^{Doomscrolling davranışı ile alakalı bir görsel (YZ ile oluşturuldu)}

Risk Grupları, Algoritmalar ve Döngü

Doomscrolling ile bazı kişilik özellikleri arasında anlamlı ilişkiler gözlenmiştir. Özellikle nevrotiklik, kötümserlik, duygusal duyarlılık ve olumsuzluk eğilimi bu davranışı artırırken; bilinçlilik, olumlu duygulanım ve öz denetim bu eğilimi azaltmaktadır.

Sosyal medya platformlarının algoritmik yapısı, kullanıcıların önceki etkileşimlerine göre içerikleri kişiselleştirmektedir. Bu durum, bireyin olumsuz içeriklere daha sık maruz kalmasına neden olmakta ve doomscrolling davranışını pekiştirmektedir. Ayrıca haber akışlarının kronolojik olmaması, bir bitiş noktasının bulunmaması ve içeriklerin sonsuz kaydırma (infinite scroll) özelliği taşıması da bu süreci beslemektedir.

^{Doomscrolling davranışı ile alakalı bir görsel (YZ ile oluşturuldu)}

Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri ve Müdahale Stratejileri

Doomscrolling davranışının ruh sağlığı üzerindeki etkileri giderek daha fazla çalışılmaktadır. Araştırmalar bu davranışın depresyon, anksiyete, stres, uyku bozuklukları ve genel yaşam doyumunda azalma ile ilişkili olduğunu göstermektedir.

Doomscrolling davranışını önlemek adına çeşitli stratejiler önerilmektedir. Bunlar arasında dijital detoks uygulamaları, ekran süresi sınırlandırmaları, olumlu içeriklerin artırılması, çevrimdışı etkinliklere yönelim ve bilinçli farkındalık (mindfulness) teknikleri yer almaktadır. Ayrıca bireylerin sosyal medya kullanımına yönelik içgörü kazanmaları, içerik tüketim alışkanlıklarını sorgulamaları ve olumlu içerik üretimine yönlendirilmeleri önemli bir koruyucu etki yaratmaktadır.

Doomscrolling, bilgi çağının paradoksal bir fenomeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi arayışıyla başlayan bu davranış biçimi, zamanla bireyin psikolojik iyilik halini tehdit eden bir bağımlılığa dönüşebilmektedir. Bu nedenle, bireylerin içerik tüketim alışkanlıklarını gözden geçirmeleri, dijital bilinç geliştirmeleri ve sağlıklı sınırlar koymaları gerekmektedir. Toplum temelli medya okuryazarlığı çalışmaları, bu davranışın yaygınlığını azaltma potansiyeline sahiptir.