Down Sendromu, 21. kromozom çiftinde fazladan bir kromozom bulunmasıyla ortaya çıkan genetik bir bozukluktur. Her 750 doğumdan birinde görülür ve en yaygın kromozom anomalilerindendir. Bu durum, bireylerin zihinsel ve fiziksel gelişiminde çeşitli farklılıklara yol açar. Ancak erken tanı ve uygun eğitimle bireyin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir.
Tıbbi Tanım ve Türleri
Down Sendromu, genetik yapıda meydana gelen üç farklı varyasyon ile ortaya çıkabilir:
- Trizomi 21 (%95): Vücuttaki her bir hücre üç adet 21. kromozom kopyasına sahiptir.
- Translokasyon (%3–5): Fazladan olan 21. kromozomun ya bir parçası ya da tamamı başka bir kromozoma yapışıktır.
- Mozaik Tip (%2): Bazı hücrelerde normal kromozom yapısı bulunurken bazı hücrelerde trizomi gözlenir.
Genetik inceleme yapılmadan Down Sendromu tipleri birbirinden ayırt edilemeyebilir.
Down Sendromunu (Trizomi) Temsil Eden Bir Şema (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
Fiziksel ve Gelişimsel Özellikler
Down Sendromlu bireyler genellikle aşağıdaki fiziksel özellikleri gösterirler:
- Düz bir burun köprüsü ve düz bir yüz
- Yukarı doğru eğimli çekik gözler
- Kısa boyun
- Küçük ve düşük yerleşimli kulaklar
- Dışarı sarkmaya eğilimli büyük dil
- Gözde beyaz renkli noktalar (Brushfield lekeleri)
- Küçük el ve ayaklar
- Avuç içinde tek çizgi (Simian çizgisi)
- Gevşek kas tonusu (hipotoni) ve gevşek eklemler
- Kısa boy
Bu bireylerde mental ve sosyal becerilerdeki gelişim geriliği; dürtüsel davranışlara, zayıf yargılama yeteneğine, dikkat süresinin kısalmasına ve yavaş öğrenmeye sebep olabilir.
Zihinsel ve Dil Gelişimi
Down Sendromlu çocuklarda dil gelişimi genellikle yaşıtlarının gerisinde seyreder. Konuşmada sınırlılık, konuşamama ve konuşma bozuklukları sıklıkla görülmektedir. Bu durum, aileleri oldukça zorlayabilir. Bu sebeple, dil ve konuşma desteğine 10. aydan itibaren başlanması önerilmektedir. Erken müdahale ve eğitimlere başlamak, çocuğun gelişimine ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterebilir.
Görsel Algı ve Öğrenme
Down Sendromlu çocuklar, yaşıtlarına göre daha yavaş ve daha fazla tekrar ettikçe öğrenirler. Bu yüzden erken müdahale programları ve eğitimler Down Sendromlu çocuklar için çok önemlidir. Down Sendromlu bebeklerin yaşamsal olarak onları etkileyen bir sağlık sorunu olmaması durumunda 1 aylık olduğunda fizyoterapiye başlaması tavsiye edilmektedir. Fizyoterapi, bebeğin kendi başına hareket kabiliyetini artırmak, vücudunu doğru şekilde kullanmasını sağlamak, hipotoni ve eklem esnekliğinden kaynaklanan duruş bozukluklarını önlemek için yapılır. Fizyoterapi bu amaçla bebeğin motor kaslarına odaklanır fakat bunu yaparken bir taraftan bilişsel olarak gelişmesini de sağlar.
Erken Müdahale ve Eğitim
Down Sendromlu çocuklarda özellikle dil gelişimi akranlarına göre çok daha yavaş ve geriden gelmektedir. Konuşmada sınırlılık, konuşamama, konuşma bozuklukları sıklıkla görülmekte ve aileleri oldukça zorlamaktadır. Bu sebeple dil ve konuşma desteğine bu aylarda başlamak çok önemlidir. Erken müdahale ve eğitimlere başlamak için tavsiye edilen aylar bunlar olmakla beraber çocuğun gelişimine ve sağlık durumuna göre müdahaleye başlanacak aylar çocuktan çocuğa bir iki ay farklılık gösterebilir. Bu desteklerin ne kadar devam edeceği yine her çocuğa göre değişir. Down Sendromlu çocukların eğitiminde de bireysel olarak eğitimleri yapılandırmak önemlidir. Bütün çocuklara uyan tek bir tip eğitim yoktur. Eğitimlerin içeriği ve süresi çocuğa göre uyarlanmalıdır. Bu noktada ebeveynlerin en önemli görevi çocuklarını gözlemleyerek iyi oldukları ve zorlandıkları alanları tespit etmek ve çevrelerindeki uzmanlarla bunları konuşarak çocuklarına uyan bir eğitim programı talep etmektir.
Aile Katılımı ve Sosyal Destek
Down Sendromlu bireylerin gelişim sürecinde ailelerin rolü hayati öneme sahiptir. Erken tanı konan ve eğitim sürecine ailenin etkin katılım sağladığı çocuklarda gelişim basamaklarının daha sağlıklı aşıldığı tespit edilmiştir. Ailelerin bilinçlendirilmesi, sosyal hizmet desteği ve eğitmen-aile iş birliği, eğitimin başarısını artıran başlıca unsurlar arasında yer alır.
