Ebubekir Hâzım Tepeyran, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinde çeşitli idarî görevler üstlenmiş; aynı zamanda edebiyat alanında şiir, hikâye, roman ve hatıra türlerinde eserler vermiş bir devlet adamıdır. Özellikle Küçük Paşa adlı romanı ile köy hayatına dair gözlemlerini yansıtmış; görev aldığı farklı vilayetlerdeki idari tecrübesini yazın alanına da aktarmıştır.

Doğumu ve Ailesi

Ebubekir Hâzım Tepeyran, 1864 yılında Niğde’nin Yenice Mahallesi’ndeki Tepeviran semtinde doğdu. Babası, Niğde Tahrirat Müdürü Bekir Beyzade Hasan Efendi, annesi Muhsine Hanım’dır. Ailesi, Niğde’de cami, hamam ve çeşme gibi hayrat yaptırmış bir soya mensuptur. Doğduğu semtin halk arasında "Tepeyran" olarak anılması nedeniyle bu lakabı soyadı olarak aldı

Eğitimi ve İlk Memuriyet Yılları

İlk öğrenimini Niğde’de Hafız Osman Mektebi’nde aldı. Eğitimine babasının memuriyeti sebebiyle Isparta ve Antalya’da devam etti; Niğde Rüştiyesi’nden sınıf birincisi olarak mezun oldu. Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. 1878 yılında Niğde’de memuriyete başladı. Tahrirat Kalemi’nde çeşitli görevlerde bulundu; aynı zamanda rüştiyede yazı öğretmenliği yaptı.

İdari Görevleri

1882-1885 yılları arasında Konya’da Maarif Meclisi kâtipliği yaptı ve vilayet gazetesinde yazılar yayımladı. 1886’da Kastamonu Mektubi Kalemi Mümeyyizliği’ne atandı; burada idadide Mecelle ve Mülkiye kanunları dersleri verdi. 1891’de İzmir’e, ardından 1893’te Edirne Vali Muavinliği’ne, 1896’da ise Dedeağaç Mutasarrıflığı’na atandı.

Dedeağaç’taki görevinde çeşitli imar çalışmaları yürüttü; ancak hakkında verilen bir jurnal nedeniyle 1898’de görevden alındı. Suçlamaların asılsız olduğu anlaşılınca Musul Valiliği’ne atandı. Sonraki yıllarda Manastır (1903), Bağdat (1906), Sivas, Ankara, İstanbul Şehremini (1909), Hicaz (1910), Beyrut (1911) ve Halep (1912) valiliklerinde bulundu. Beyrut’taki görevinde İtalya’nın saldırısı sonrası aldığı önlemler nedeniyle Paris’teki Kainat Tarihi Akademisi tarafından madalya ile ödüllendirildi.

Mütareke ve Cumhuriyet Dönemi

1914’te Şura-yı Devlet Mülkiye ve Maarif Dairesi Başkanlığı’na atandı. 1918’de Bursa Valisi oldu. 1920’de Ali Rıza Paşa ve Salih Paşa hükûmetlerinde Dahiliye Nazırı olarak görev yaptı. Bu görevi esnasında Kuvâ-yi Milliye’ye destek verdiği gerekçesiyle Divan-ı Harb tarafından idama mahkûm edildi; cezası kürek mahkûmiyetine çevrildi. Tevfik Paşa hükûmeti döneminde cezası kaldırıldı ve serbest bırakıldı.

1921’de Ankara Hükûmeti tarafından Sivas ve Trabzon valiliklerine atandı. 1923-1927 ve 1939-1941 yılları arasında üç dönem Niğde Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde görev yaptı.

Edebi Faaliyetleri

Tepeyran, yazın hayatına Konya Vilayet Gazetesi’nde yayımladığı şiirlerle başladı. 1910’da yayımlanan Eski Şeyler adlı hikâye kitabında toplam altı hikâye yer aldı. Aynı yıl yayımlanan Küçük Paşa adlı romanında Orta Anadolu köy hayatını konu aldı. Roman, dönemin sosyal yapısına, köylülerin yaşamına ve çocukların karşılaştığı güçlükleri konu edinmiştir.

Küçük Paşa Romanı ve Köy Hayatı

Küçük Paşa, 1910’da yayımlanmış, 1947’de sadeleştirilerek tekrar basılmıştır. Romanın olay örgüsü, İstanbul’dan köye dönen Salih adlı çocuğun yaşadıkları üzerine kuruludur. Romanda, Anadolu köylerinin ekonomik ve sosyal yapısı, ağız özellikleri, gelenek-görenekler ve yaşanan zorluklar gerçekçi bir dille aktarılmıştır. Yazar, romanın önsözünde eserin amacının köy gerçeğini anlatmak olduğunu ifade etmiştir.

Diğer Eserleri

• Les Fleurs Dégénérés (Fransızca şiirler, 1931)
• Kar Çiçekleri (Türkçe şiirler, 1932)
• İdarî-İçtimaî Sanihat (İnceleme, 1915)
• Hayatım: Canlı Tarihler I (Hatırat, 1944)
• Zalimane Bir İdam Hükmü (Hatırat, 1946)
• Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anıları (1982, yay. haz. Sadi Borak)
• Hatıralarım (1998, yay. Faruk Ilıkan)

Ölümü

Ebubekir Hâzım Tepeyran, 5 Haziran 1947 tarihinde 83 yaşında İstanbul’da vefat etmiş, Erenköy Sahrayıcedit Mezarlığı’na defnedilmiştir.