Eğil Kalesi, Diyarbakır’a bağlı Eğil ilçesinde, ilçeye hâkim bir tepe üzerinde yer alan tarihi bir yapıdır. Üç tarafı derin vadilerle çevrili, diğer tarafı oyularak yekpare bir kaya üzerine inşa edilmiş olan kale, Asurlular döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Geniş bir alana yayılan kale, geçmişte sığınak ve depo olarak kullanılmıştır. Tarihi ve arkeolojik önemiyle dikkat çeken kale, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin köklü geçmişine ışık tutan önemli bir mirastır.
Diyarbakır Eğil Asur Kalesi (Dicle Üniversitesi)
Tarihçe ve Yapım
Eğil Kalesi’nin kökeni, M.Ö. 1260-606 yılları arasında Asurluların bölgeye hâkim olduğu döneme dayanır. Bu dönemde inşa edildiği düşünülen kale, Asurluların taş işçiliği ve mimari sanatındaki yetkinliğini yansıtmaktadır. Kalenin çevresinde Asur krallarına ait olduğu sanılan çok sayıda mağara mezar ve kaya mezarı bulunmaktadır. Kalenin batısında, Asur Kralı III. Salmanassar’a atfedilen bir stel ve kitabe yer alır. Ayrıca, uzun çivi yazısı ile birlikte bir Asur kral figürü bulunur; bu yazı tam olarak okunamasa da kolayca takip edilebilir ve güneşli günlerde ikindi saatlerinden sonra net bir şekilde görülebilir. Çivi yazısı ve kral figürünün bir arada bulunması, kalenin Asurlulara ait olduğu görüşünü güçlendirmektedir.
Diyarbakır Eğil Asur Kalesi (Dicle Üniversitesi)
Yapısal Özellikleri
Kale, stratejik konumu ve mimari özellikleriyle dikkat çeker. Yekpare bir kaya üzerine oturtulmuş olan yapının iç kısmı, sığınak ve depo işlevi görmüştür. Kayalar oyularak inşa edilen dört tünel, kaleden metrelerce uzaklıktaki vadilere ulaşır. Bu tüneller, Dicle Nehri yatağına ve bir hamama bağlanmakta olup, zor durumlarda düşmandan gizlenerek kaçış için kullanıldığı bilinmektedir. Eğilli Yuhanna’nın Kilise Tarihi adlı eserinin II. cildinde, Hunlar ile Doğu Roma (Bizans) arasındaki savaşlarda halkın ve askerlerin Eğil Kalesi’ne sığındığı belirtilmiştir. Bu da kalenin savunma amaçlı önemini ortaya koymaktadır.
Diyarbakır Eğil Asur Kalesi (Dicle Üniversitesi)
Arkeolojik Çalışmalar
Günümüzde Eğil Kalesi’nde, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle arkeolojik kazılar devam etmektedir. Prof. Dr. Vecihi Özkaya ve ekibi tarafından yürütülen bu çalışmalar, kalenin tarihini ve yapısal özelliklerini daha iyi anlamayı amaçlamaktadır. Kale ve çevresindeki bulgular, Asurluların bölge üzerindeki etkisini ve mimari yetkinliklerini belgelemektedir.
Eğil Kalesi, korunmuş duvarları, yeraltı döşemleri ve gizli geçitleriyle Anadolu kültür tarihinin önemli bir örneğini sunar. Ancak, insan, zaman ve doğa tahribatı nedeniyle zarar görmekte olan bu tarihi yapının korunması ve belgelenmesi için yürütülen çalışmalar, hem bilimsel hem de turizm açısından büyük önem taşımaktadır.
Diyarbakır Eğil Asur Kalesi (Dicle Üniversitesi)
