Eğitim amacıyla bir başka kurumda geçici olarak bulunarak, eğitim sürecine katkı sağlayacak deneyimleri arttırmak adına, aynı statüde başka bir kişi ile yer değiştirmeyi mümkün kılan resmî programlara eğitim değişim programları denilmektedir. Değişim programlarının bilim insanlarının eğitim deneyimlerini arttırmak için başka ülkelere ziyaretlerde bulunmasıyla başladığı kabul edilir. İslam geleneğinde, Hz. Peygamber'in "İlim Çin'de bile olsa gidip onu alınız" hadisinden hareketle, ilim tahsil etmek için farklı ülkelere ziyaretlerde bulunmak teşvik edilmiştir. Dolayısıyla İslam âlimleri tarih boyunca farklı ülkelere ziyaretlerde bulunmuş ve oralardaki âlimlerden ilim tahsil etmiş, ilmî görüş alışverişlerinde bulunmuştur. Bu gelenek İslam dünyasında medreselerin kurulmasıyla daha sistemli bir hale gelmiştir. Özellikle büyük şehirlerde kurulan medreseler uzak yerlerden hocalar ve öğrencileri çekmiştir.
Avrupa'da modern eğitim kurumlarında yürütülen değişim programlarının başlangıcı, 1754'te İsviçreli diplomat Emmerich de Vattel'in görüşlerinden etkilenen Napolyon'un üniversite profesörleri arasında bir değişim programı kurmak istemesine kadar götürülür. Bütün Avrupa'yı tek bir ülke haline getirmeyi planlayan Napolyon, o dönemde her ulusun güvenliğinin bütün ulusların sahip olduğu kümülatif bir ilmî kaynağa bağlı olduğunu düşünmekteydi. 1792 yılında Fransız eğitimci M.A. Jullien, Fransa Kralı XVI. Lui'ye yazdığı mektupta farklı Avrupa ülkelerindeki eğitim kurumlarının dahil olacağı bir eğitim komisyonu kurmayı önermekteydi. 1835 yılında Yunanistan'dan Amerika Birleşik Devletleri'nde eğitimini devam ettirmeye giden J. Diomatari'nin kayıtlara geçen ilk eğitim programı değişim öğrencisi olduğu düşünülmektedir. 1875 yılında Indiana Üniversitesi tarafından öğrencilerin eğitimlerinin bir kısmını İsviçre, Fransa, İngiltere, İtalya ve Almanya'da geçirerek dönmelerini sağlamak amacıyla kurumlar arası yapılan anlaşmanın modern eğitim değişim programlarının ilki olduğu kabul edilmektedir.
Türkiye'de uygulanan ve öğrenciler tarafından en çok tercih edilen eğitim değişim programları Erasmus, Mevlana ve Farabi programlarıdır. Bu programlar için ön şart, mensubu olunan kurumun farklı bir ülkedeki denk bir kurumla değişim anlaşması yapmış olmasıdır. Erasmus programı, başka bir Avrupa ülkesinde üç ile on iki ay arasında değişen bir süre boyunca eğitim görmek prensibine dayanmaktadır. Öğrencinin başka bir ülkede geçirdiği bu süre, kendi eğitim süresinden sayılmaktadır. Böylelikle öğrencinin kendi ülkesindeki eğitim programında harcadığı toplam süre değişmemektedir. İlk olarak 1987 yılında uygulanmaya başlayan programa Türkiye 2004 yılında katılım sağlamıştır. Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı'nın kurulmasından sonra 2002 yılında imzalanan çerçeve anlaşmayı 2004 ve 2010 yıllarında imzalanan mutabakat zabıtları takip etmiştir. Bundan sonra 2014 yılında yapılan Erasmus+ Katılım Anlaşması 2021 yılında altı yıllığına yenilenmiştir. 2022 yılı itibariyle Avrupa Komisyonu tarafından Türkiye'deki Erasmus projelerine yapılan toplam ödeme miktarı yaklaşık 47 milyon avrodur. 2022 yılında Türkiye'den 61,517 öğrenci ve 16,035 eğitimci Erasmus programına katılarak değişim imkânından yararlanmıştır. Erasmus programının okul öncesi eğitimden yükseköğretime kadar farklı programları bulunmakla beraber meslekî eğitim ve yetişkin eğitimi alanlarında da değişim imkânı sunan programları vardır. Öğrencilere değişim süresi boyunca ve anlaşması olan kurumun imkânları dahilinde barınma, burs ve eğitim ücreti muafiyeti önerilebilmektedir.
Erasmus programının staj modülü, öğrencilere Avrupa'da veya Erasmus+ programına katılan diğer ülkelerde staj yapma fırsatı sunan bir imkândır. Bu modül, öğrencilere uluslararası deneyim kazanma, farklı kültürleri anlama ve iş dünyasında pratik beceriler geliştirme fırsatı tanır. Aynı zamanda, farklı kültürler arası iletişim becerileri kazanma şansı da bularak kendilerini geliştirirler.
23 Ağustos 2011 tarih ve 28034 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan yönetmelik ile başlatılan Mevlana değişim programı, dünyanın her bölgesindeki eğitim kurumlarına öğrenci ve eğitimcilerin değişimleri sağlanmaktadır. Değişim programının süresi öğrenciler için bir hafta ile bir yıl; eğitimciler içinse bir hafta ile üç ay arasında değişmektedir. Programa katılabilmek için mensubu olunan kurumun Mevlana değişim programı protokolünü resmî olarak kabul etmiş olması gerekmektedir. Ayrıca öğrencilerin genel not ortalamasının ön lisans ve lisans öğrencileri için dört tam not üzerinden en az iki buçuk; yüksek lisans ve doktora öğrencileri için ise dört tam not üzerinden üç olması ön şarttır. Erasmus programında olduğu gibi öğrencilerin yurt dışındaki kurumda geçirdikleri süre kendi eğitim sürelerinden sayılmaktadır. Öğrenci bu esnada kendi ülkesindeki eğitim kurumuna öğrenim ücreti ödüyorsa veya bu kurumdan burs alıyorsa, değişim süresi boyunca bunları ödemeye veya almaya devam eder. Gittiği ülkenin şartlarına bağlı olarak aldığı burs Yükseköğretim Kurulu kararıyla arttırılabilir.
Diğer değişim programlarıyla benzerlikler gösteren Farabi değişim programında öğrenciler ve eğitmenler en az bir en fazla iki yarıyıl süreyle farklı bir yükseköğretim kurumunda faaliyetlerine devam ederler. Diğer programlardan temel farkı Türkiye sınırları içindeki üniversiteleri kapsamasıdır. Bu programda öğrencilere Farabi bursu adı altında kaynak sağlanmaktadır. Programa başvurabilmek için ön lisans ve lisans öğrencileri için dört tam not üzerinden en az iki; yüksek lisans ve doktora öğrencileri için ise iki buçuk not ortalaması karşılamaları gerekmektedir. Farabi programına başvurular her akademik yılın mart ayında bir sonraki eğitim yılı için yapılmaktadır.
Fulbright programı, Amerika Birleşik Devletleri tarafından 160 ülkedeki iş birlikçileri ile yürütülen ve öğrencilerin, eğitimcilerin ve belirli diğer meslekî gruplardan kişilerin başvurabileceği bir programdır. Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hükümeti arasında 27 Şubat 1946 tarihinde imzalanan anlaşma gereğince 13 Mart 1950 tarih ve 5596 sayılı kanunla Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden geçerek resmiyet kazanmıştır. Burs programını yürüten sekiz kişilik Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri Kültürel Mübadele Komisyonu'nun yönetim kurulu üyelerinin dördü Türkiye, dördü ise Amerika Birleşik Devletleri hükümeti tarafından atanmaktadır. Komisyonun Türkiye tarafında yer alması uygun görülen üyeleri Millî Eğitim bakanının takdiriyle belirlenmektedir.
Fulbright Eğitim ve Kültür Programı kapsamında Türk ve Amerikalı üniversite mezunları, akademisyenler, sanatçılar ve kamu görevlilerinin eğitim, yaşam ve seyahat masrafları karşılanmakta ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nde eğitim almak isteyen Türk öğrencilere ücretsiz danışmanlık hizmeti sunulmaktadır. Şimdiye kadar 6000'e yakın Türk'e ve Amerikalı'ya burs imkânı sağlamıştır. Fulbright Eğitim Komisyonu tarafından Türk programları kapsamında çeşitli programlarda en son 2021-2022 döneminde toplam 111, Amerikan programları kapsamında ise toplam 40 burs verilmiştir.
1949 yılında, kuruluşundan bu yana Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri Kültürel Mübadele Komisyonu'nun (Fulbright) bütçesi Türk ve Amerikan hükümetleri tarafından karşılanmaktadır. 2005 yılına kadar Amerika Birleşik Devletleri, Fulbright fonuna 1.200.000 dolar katkı payı vermekteyken Türkiye 500.000 ABD doları katkı sunmuştur. 2011 yılı itibariyle Amerika Birleşik Devletleri'nin katkısı 4 milyon, Türkiye'nin katkısı ise 1 milyon dolara yükseltilmiştir. Komisyon toplam bütçesinin %92 kadarı Türk vatandaşları için kullanılırken, %8'i Amerikalılar için harcanmaktadır. Son üç akademik yılda Amerika Birleşik Devletleri'ne giden Türk bursiyerlerin sayısı toplam 366 iken, aynı süre içinde Türkiye'ye gelen Amerikalı bursiyer sayısı 98'dir.
Erasmus, Mevlana ve Farabi programları, öğretim üyelerine uluslararası alanda ders verme ve araştırma yapma şansı sunan kapsamlı programlardır. Katılma şartları genellikle başvuran öğretim üyelerinin akademik başarıları, yayınları ve kurumsal destekleri gibi kriterlere dayanır. Her programın kendine özgü başvuru süreçleri ve gereksinimleri bulunmaktadır, bu sebeple öğretim üyelerinin ilgili kurumların resmî web sitelerini takip etmeleri önemlidir. Erasmus programı, Avrupa ülkeleri arasındaki yükseköğretim kurumları arasında öğretim üyelerinin değişimini teşvik eder. Program kapsamında ders verme veya staj yapma süreleri genellikle birkaç haftadan birkaç aya kadar değişebilir. Mevlana programı, Türkiye'deki yükseköğretim kurumları ile diğer ülkeler arasında öğretim üyeleri ve öğrenciler arasındaki değişimi destekler. Farabi programı ise Türkiye'deki yükseköğretim kurumlarında öğretim üyeleri arasındaki öğretim faaliyetlerini arttırmayı amaçlar. Katılımcı öğretim üyeleri genellikle program kapsamında aldıkları destekle seçtikleri ülkelerde belirli bir süre kalabilirler. Bu süre genellikle bir dönemi geçmez, ancak programlara özgü kurallar ve esneklikler de bulunmaktadır. Programlar, öğretim üyelerine kültürel değişim, dil becerilerinin gelişimi ve uluslararası ağ oluşturma gibi faydalar sağlayarak akademik kariyerlerine zenginlik katmayı amaçlamaktadır. Katılımcılar, bu deneyimler sayesinde öğrencilere daha geniş bir perspektif sunma ve kendi alanlarındaki uzmanlıklarını daha da pekiştirme fırsatı elde ederler.
Bu programların dışında da öğrenciler, eğitimciler ve diğer meslek gruplarından kişilerin katılımına açık programlar bulunmakla birlikte, bu başlık altında eğitim değişim programlarının en çok kullanılan ve en çok talep edilenleri sıralanmıştır.