Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 tarihinde Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde düzenlenmiş uluslararası düzeydeki bir devlet ve hükûmet başkanları toplantısıdır. Zirve, bölgesel ekonomik iş birliği ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda üye ülkeler, gözlemciler ve davetli ülkeler arasında istişarelerin yürütüldüğü dönemsel bir platform niteliğindedir. Zirve, Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinde bulunan Hankendi kentinde ilk kez düzenlenmiştir.

_{Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Toplantının Yeri ve Sembolik Önemi

Zirve, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in ev sahipliğinde, Hankendi Kongre Merkezi’nde düzenlenmiştir. Hankendi, Karabağ bölgesinde geçmişte bir dönem işgalci bir rejim tarafından başkent olarak kullanılmıştır. Bu nedenle zirvenin bu şehirde düzenlenmesi Azerbaycan açısından sembolik bir önem taşımaktadır. Azerbaycan’ın, Karabağ bölgesine siyasi ve diplomatik anlamda entegre etme sürecinin bir parçası olarak bu organizasyona ev sahipliği yaptığı görülmektedir.

Katılımcı Ülkeler ve Temsilciler

Zirveye Türkiye, İran, Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan’dan devlet veya hükûmet başkanları ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden gözlemci statüsünde Cumhurbaşkanı düzeyinde katılım gerçekleşmiştir. Katılımcılar şu isimlerden oluşmuştur;

• Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev,
• Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan,
• İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan,
• Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev,
• Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov,
• Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman,
• Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif,
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar,
• Kazakistan Başbakanı Oljas Bektenov,
• Afganistan Geçici Hükûmeti Başbakan Yardımcısı Molla Abdulgani Birader,
• Türkmenistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Raşid Meredov.

Ayrıca Birleşik Arap Emirlikleri’ni temsilen Endüstri ve İleri Teknoloji Bakanı Sultan el-Cabir, Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Asad Majeed Khan da katılmıştır.

_{Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Zirvenin Teması ve Oturumları

Zirve’nin ana teması, “Sürdürülebilir ve İklim Değişikliğine Dayanıklı Bir Gelecek İçin Yeni Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Vizyonu” olarak belirlenmiştir. Zirvede, ticaretin artırılması, enerji güvenliğinin sağlanması, ulaşım koridorlarının geliştirilmesi, iklim değişikliğine uyum ve sürdürülebilir kalkınma gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca, bölgesel ve küresel krizler karşısında işbirliği mekanizmalarının güçlendirilmesi, yenilenebilir enerji kapasitesinin artırılması ve dijital altyapının geliştirilmesi gibi başlıklarda görüşmeler yürütülmüştür.

Zirve Öncesi Düzenlenen ECO Haftası Etkinlikleri

Zirveden önce 1-4 Temmuz 2025 tarihleri arasında Azerbaycan’ın farklı şehirlerinde düzenlenen ECO Haftası etkinlikleri gerçekleştirilmiştir. Bu etkinlikler bölgesel kalkınma, gençlik ve kadın katılımı ile ticaret yatırımlarını desteklemeye yönelik forumlardan oluşmuştur.

Başlıca etkinlikler şu şekilde düzenlenmiştir:

• 1 Temmuz’da Ağdam’da “Sürdürülebilir ve İklim Değişikliğine Dayanıklı Bir Gelecek İçin Gençliğin Rolünün Güçlendirilmesi” temalı ECO Gençlik Forumu yapılmıştır.
• 2 Temmuz’da Laçın’da “Sürdürülebilir ve İklim Değişikliğine Dayanıklı Bir Gelecek İçin Kadınların Rolünün Güçlendirilmesi” temalı ECO Kadın Forumu düzenlenmiştir.
• 2 Temmuz’da Fuzuli’de “ECO Bölgesinde Sürdürülebilir Kalkınma İçin Yatırım ve Ticaretin Teşvik Edilmesi” temalı 6. ECO İş Forumu gerçekleştirilmiştir.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Katılımı

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, özel uçak “Tur” ile Azerbaycan’ın Fuzuli şehrine ulaşmıştır. Erdoğan’ı Fuzuli Havalimanı’nda Azerbaycan Bilim ve Eğitim Bakanı Emin Amrullayev, Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Agdam, Fuzuli ve Hocavend Özel Temsilcisi Emin Hüseyinov, Azerbaycan’ın Ankara Büyükelçisi Reşad Memmedov, Türkiye’nin Bakü Büyükelçisi Birol Akgün ve diğer yetkililer karşılamıştır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi Başkanı Binali Yıldırım, AK Parti Genel Başkan Yardımcıları Kürşad Zorlu, Halit Yerebakan, Sevilay Tuncer, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve Cumhurbaşkanı Dış Politika ve Güvenlik Başdanışmanı Akif Çağatay Kılıç eşlik etmiştir.

_{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi'ne Katılmak Üzere Geldiği Azerbaycan'ın Hankendi Şehrinde, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile Bir Arada, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Zirvenin Açılışı

Zirve, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in açılış konuşması ile başlamıştır. Aliyev, katılımcı devlet başkanlarını ve heyet başkanlarını karşılamış, liderler daha sonra aile fotoğrafı için bir araya gelmiştir.

Açılış konuşmasında Aliyev’in yanı sıra Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev de bir konuşma yapmıştır. Mirziyoyev, zirve başkanlığı için İlham Aliyev’in aday gösterilmesini önermiştir. Zirve oturumları hâlen devam etmektedir. Liderler arasında ikili temasların da gerçekleştirileceği bildirilmiştir.

^{Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Ekonomik İşbirliği Teşkilatının Tarihi ve Kurumsal Yapısı

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), 1964 yılında Türkiye, İran ve Pakistan tarafından Kalkınma için Bölgesel İşbirliği (RCD) adıyla kurulmuş, 1985 yılında EİT adıyla yeniden yapılandırılmıştır. 1992 yılında Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan’ın katılımıyla üye sayısı genişlemiştir. Teşkilatın merkezi Tahran’da bulunmakta ve Genel Sekreterlik tarafından yönetilmektedir. EİT, devlet ve hükûmet başkanları zirvesi, dışişleri bakanları konseyi, sektörel bakanlar toplantıları ve teknik komisyonlar aracılığıyla faaliyet göstermektedir. Temel amaçları arasında bölgesel ekonomik entegrasyon, sürdürülebilir kalkınma ve ticaret iş birliğinin geliştirilmesi yer almaktadır.

Zirve Oturumları ve Konuşmalar

İlham Aliyev’in Açılış Konuşması

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, zirvenin açılış oturumunda yaptığı konuşmada, Hankendi’nin geçmişte işgal altında olduğunu ve bugün uluslararası bir zirveye ev sahipliği yapmasının Azerbaycan için özel anlam taşıdığını belirtmiştir. Aliyev, Azerbaycan’ın enerji, ulaştırma ve lojistik alanındaki stratejik konumuna vurgu yapmış ve ülkesinin doğalgazı 12 farklı ülkeye ihraç ettiğini açıklamıştır. Ayrıca Karabağ ve Doğu Zengezur bölgelerinde yürütülen kapsamlı imar ve yeniden yerleşim çalışmalarına değinmiş, işgal döneminde yaşanan yıkımları ve ekonomik kayıpları hatırlatmıştır.

_{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi'ne katılmak üzere geldiği Azerbaycan'ın Hankendi şehrinde, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile bir arada, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Konuşması

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirvede yaptığı konuşmada, sürdürülebilir kalkınma ve iklim değişikliğine karşı mücadelede bölgesel iş birliğinin önemine dikkat çekmiştir. Erdoğan, Türkiye’nin yeşil dönüşüm hedefleri doğrultusunda yürüttüğü projeleri ve COP31 Zirvesi’ne ev sahipliği yapma adaylığını hatırlatmıştır. Ayrıca, bölgedeki enerji ve ulaştırma koridorlarının güçlendirilmesinin EİT ülkeleri arasındaki ticaret ve yatırımı artıracağını vurgulamıştır.

Erdoğan, Gazze’deki insani krize ve İsrail’in İran’a yönelik saldırılarına da değinmiş, bölgedeki krizlerin diyalog ve diplomatik yollarla çözülmesi gerektiğini belirtmiştir. Türkiye’nin, bölgesel barışa katkı sağlamak amacıyla üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmeye hazır olduğunu ifade etmiştir. Konuşmasında ayrıca, Türkiye’nin EİT içindeki projelere aktif katkı sağladığını ve teşkilatın 2035 hedeflerine destek verdiğini belirtmiştir.

_{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 17. Zirvesi'nde, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Diğer Devlet Başkanlarının ve Temsilcilerin Konuşmaları

Zirvede İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, İsrail ve ABD’nin ülkesine yönelik saldırılarına karşı İran’ın meşru müdafaa hakkını kullandığını ve bölgedeki barışı korumaya çalıştığını ifade etmiştir. Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif, İsrail’in İran’a yönelik saldırılarını ve Gazze’deki sivillere karşı yürütülen askeri operasyonları kınamış, bölgede barışın sağlanması için EİT ülkelerinin dayanışma içinde hareket etmesi gerektiğini dile getirmiştir.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, uluslararası iş birliğinin ve ticaretin geliştirilmesi çağrısında bulunmuş, Orta Koridor üzerindeki taşımacılığın artırılması gerektiğini vurgulamıştır. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ise iklim değişikliğine uyum sağlanması ve yenilenebilir enerji yatırımlarının teşvik edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ise Kıbrıs Türk halkının uluslararası platformlardaki haklarını ve Doğu Akdeniz’deki stratejik rolünü vurgulamıştır.

Zirvede Ele Alınan Bölgesel ve Küresel Sorunlar

Zirve oturumlarında, İsrail’in Gazze Şeridi’nde yürüttüğü askeri operasyonlar ve İran’a yönelik düzenlediği saldırılar gündeme gelmiştir. Katılımcı ülkeler, Gazze’deki insani durumun kötüleşmesinden ve çok sayıda sivilin hayatını kaybetmesinden duydukları endişeyi dile getirmiştir. Derhal ve kalıcı bir ateşkes ilan edilmesi ve insani yardımların engelsiz bir şekilde bölgeye ulaştırılması gerektiği vurgulanmıştır. Ayrıca, İsrail’in İran topraklarına yönelik son askeri operasyonlarının bölgede istikrarsızlığa yol açtığı ifade edilmiştir.

Hindistan ile Pakistan arasında son dönemde artan gerilim ve yaşanan sivil kayıplar da zirvenin gündeminde yer almıştır. EİT üyeleri, bu durumdan duydukları endişeyi dile getirerek Pakistan ile dayanışma içinde olduklarını belirtmiştir. Taraflara, sorunlarını uluslararası hukuk normları çerçevesinde diyalog ve diplomatik yollarla çözmeleri çağrısında bulunulmuştur.

İklim değişikliğiyle mücadele, zirvenin ana başlıklarından biri olmuştur. Üye ülkeler, iklim dostu tarım uygulamaları, yenilenebilir enerji yatırımları, su kaynaklarının etkin yönetimi ve biyoçeşitliliğin korunması gibi alanlarda ortak adımlar atılması gerektiği konusunda mutabık kalmıştır. Ayrıca, Azerbaycan’ın COP29’a ev sahipliği yapması nedeniyle kutlanmış, Türkiye’nin 2026 yılında düzenlenecek COP31 Zirvesi’ne ev sahipliği yapma adaylığı desteklenmiştir.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, ülkesinin enerji güvenliğine katkıda bulunduğunu ve çeşitli hatlarla 12 ülkeye doğalgaz ihraç ettiğini açıklamıştır. Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ulaşım koridorlarının Azerbaycan üzerinden geçtiği ve EİT üyelerinin çoğunun bu koridorları kullandığı belirtilmiştir. Enerji, ulaştırma ve lojistik alanlarındaki iş birliğinin artırılması gerektiği vurgulanmıştır.

_{Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

İkili ve Çok Taraflı Görüşmeler

Türkiye-İran Görüşmesi

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirve sırasında İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile bir araya gelmiştir. Görüşmede Türkiye ile İran arasındaki ikili ilişkiler ve bölgesel gelişmeler değerlendirilmiştir. Erdoğan, İran ile İsrail arasındaki fiili ateşkesin kalıcı bir sükunete dönüştürülmesinin önem taşıdığını belirtmiş ve Türkiye’nin müzakere süreçlerinde kolaylaştırıcı rol üstlenmeye hazır olduğunu ifade etmiştir. Terörle mücadelede iş birliğinin güçlendirilmesi ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Türkiye-Pakistan Görüşmesi

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif ile Hankendi Kongre Merkezi'nde bir görüşme gerçekleştirmiştir. Görüşmede Türkiye ile Pakistan arasındaki ticaret, enerji ve ulaştırma gibi alanlarda iş birliğinin artırılması ele alınmıştır. Ayrıca Gazze’deki insani krizin sona erdirilmesi, ateşkesin sağlanması ve insani yardımların kesintisiz bir şekilde ulaştırılması için ortak çabaların sürdürüleceği belirtilmiştir.

_{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi'ne katılmak üzere geldiği Azerbaycan'da, Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif ile bir arada, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Türkiye-Azerbaycan Görüşmesi

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile de görüşmüştür. Görüşmede Türkiye-Azerbaycan ilişkileri, bölgesel barış süreçleri ve Karabağ’daki yeniden imar çalışmaları gündeme gelmiştir. Erdoğan, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış müzakerelerinin yakından takip edildiğini ve kapsamlı bir barış anlaşmasının imzalanmasını beklediklerini ifade etmiştir. İki ülke arasındaki enerji ve ulaştırma projelerinin stratejik öneme sahip olduğu vurgulanmıştır.

Diğer Liderler Arasındaki Temaslar

Zirvede Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ve Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman arasında da görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde, Orta Asya-Güney Asya bağlantılarının güçlendirilmesi, ulaştırma koridorları, enerji iş birliği ve bölgesel ekonomik entegrasyon konuları ele alınmıştır. Ayrıca, zirve sırasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan arasında sıcak diyaloglar yaşanmış ve iki liderin bölgesel iş birliğine verdikleri önem vurgulanmıştır.

Hankendi Bildirisi ve Zirve Sonuçları

Zirvenin sonunda yayımlanan “Hankendi Bildirisi” ile bölgesel ekonomik iş birliği ve kalkınma alanında yeni hedefler belirlenmiştir. Bildiride, Azerbaycan’ın Ermenistan işgalinden kurtardığı bölgelerde yürütülen imar ve yeniden yerleşim faaliyetleri memnuniyetle karşılanmıştır. Azerbaycan’dan zorla göç ettirilen kişilerin güvenli ve onurlu dönüş hakkı teyit edilmiştir. Bildiride, bu sürecin İslam İşbirliği Teşkilatı’nın İstanbul Deklarasyonu gibi uluslararası belgelerle de desteklendiği hatırlatılmıştır.

Hankendi Bildirisi'nde, EİT üyelerinin 2026-2035 dönemini kapsayacak yeni bir stratejik çerçeve hazırlaması kararlaştırılmıştır. Bu çerçevenin, bölgenin insan kaynakları ve doğal zenginliklerinin ortak refah için harekete geçirilmesini hedeflemesi öngörülmüştür. Ayrıca ekonomik sürdürülebilirlik ve iklim direncinin teşkilatın gelecekteki öncelikli gündemleri arasında yer alması kararlaştırılmıştır.

Bildiride, yenilenebilir enerji kapasitesinin artırılması, iklim dostu tarım uygulamaları, su yönetimi ve biyoçeşitliliğin korunması gibi alanlarda ortak adımlar atılması gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca dijital altyapının güçlendirilmesi ve Orta Koridor lojistiğinin kolaylaştırılması için ortak bir dijital platform kurulması kararlaştırılmıştır. EİT Yapay Zeka Merkezi ve Araştırma Merkezi gibi yapılar güçlendirilerek yapay zeka, blokzincir ve uzay teknolojileri gibi alanlarda iş birliğinin artırılması hedeflenmiştir.

Bildiride, gümrük ve ticari engellerin kaldırılması, EİT Yatırım ve Ticaret ve Kalkınma Bankası’nın yetkilerinin artırılması gibi girişimlerle bölge içi ticaret hacminin 2035 yılına kadar en az iki katına çıkarılması hedeflenmiştir. Turizm alanında bölgesel kalkınmayı teşvik etmek amacıyla, 2026 yılında Azerbaycan’ın Şuşa şehri, 2027’de Pakistan’ın Lahor şehri, 2028’de Türkmenistan’ın Merv şehri ve 2029’da Kırgızistan’ın Karakol şehri EİT Turizm Başkenti olarak ilan edilmiştir.

Bildiride, Gazze’deki sivil kayıplara ve kötüleşen insani duruma ilişkin endişeler dile getirilmiş ve derhal ateşkes ilan edilmesi çağrısında bulunulmuştur. Ayrıca İsrail’in İran’a yönelik askeri operasyonları ile Hindistan-Pakistan arasındaki gerilimlerden duyulan endişe belirtilmiş ve tüm taraflara sorunlarını uluslararası hukuk ilkeleri çerçevesinde diplomatik yollarla çözmeleri çağrısı yapılmıştır. EİT üyeleri, Pakistan ile dayanışma içinde olduklarını da ifade etmiştir. Son olarak, bir sonraki 18. Devlet Başkanları Zirvesi’nin 2027 yılında İran’da düzenlenmesine karar verilmiştir.

_{Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 17. Zirvesi, 4 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Teşkilatın Tarihçesi ve Kurumsal Yapısı

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), 1964 yılında Türkiye, İran ve Pakistan tarafından İstanbul’da düzenlenen toplantıyla Kalkınma için Bölgesel İşbirliği (RCD) adı altında kurulmuştur. Teşkilat, 1979 yılında İran’da gerçekleşen devrim sonrasında faaliyetlerini askıya almıştır. 1980’li yılların başında üç ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin yeniden gelişmeye başlamasıyla iş birliği sürecinin sürdürülmesi kararlaştırılmıştır. 1985 yılında EİT adıyla yeniden yapılandırılan teşkilat, 1992 yılında Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan’ın katılımıyla genişlemiştir. Bugün, teşkilat yaklaşık 450 milyon nüfuslu ve 7 milyon kilometrekarelik bir coğrafyayı kapsayan bir bölgesel ekonomik platform hâline gelmiştir.

EİT’in tam üye ülkeleri arasında Türkiye, İran, Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan yer almaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise 2012 yılından bu yana gözlemci üye statüsüyle teşkilatta temsil edilmektedir. Teşkilat, ayrıca bazı uluslararası kuruluşlar ve diğer bölgesel platformlarla iş birliği ilişkileri sürdürmektedir.