Elti Hatun Camii, Tunceli iline bağlı Mazgirt ilçesi merkezinde yer almaktadır. Kentin tarihi dokusu içinde öne çıkan bu yapı, hem mimari özgünlüğü hem de tarihsel arka planı açısından önemli bir camidir. Yerleşim merkezinde konumlanan cami, gerek bulunduğu mahalle içindeki fizikî konumu, gerekse çevresinde bulunan diğer tarihi yapılarla olan mekânsal ilişkisi bakımından özel bir öneme sahiptir.

Tarihî Arka Plan ve İnşa Bilgileri

Caminin giriş cephesinde yer alan kitabeye göre Elti Hatun Camii, Hicrî 650 (Miladî 1252) yılında inşa edilmiştir. Kitabede yer alan ifadelere göre, camiyi yaptıran kişi “din ve dünya kerimesi” olarak tanımlanan Elti Hatun’dur. Elti Hatun, dönemin önemli figürlerinden biri olan Süleyman Şah’ın torunudur. Bu ifade, hem yapının kadın bir hayırsever tarafından inşa ettirildiğini göstermesi hem de dönemin sosyal yapısına ilişkin ipuçları sunması açısından değerlidir.

^{Elti Hatun Camii}^{(Kültürportalı)}

Yapım Malzemesi ve Genel Plan Özellikleri

Cami tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Yapının plan düzeni dikdörtgen bir harimden oluşmaktadır. Kurşun kaplı kırma çatı ile örtülmüş olan caminin çatısı, dönemine uygun bir malzeme ve teknikle yapılmıştır. İç mekânda, paralel iki sıra hâlinde yer alan ikişer paye, yapının üç bölümlü bir düzene sahip olmasını sağlamıştır. Bu yapısal düzen, hem mekânın taşıyıcılığını artırmış hem de iç mekânda simetrik bir bütünlük sunmuştur.

Giriş ve Dış Cephe Düzeni

Yapının ana giriş cephesi son derece dikkat çekicidir. Sivri kemerli bir iç kemerle çevrili, derinliği az bir niş içine yerleştirilmiş taç kapı, dönemin mimari üslubuna uygun olarak sade ama etkili bir görsellik taşır. İç kapı üzerinde stalaktit bezemeli bir niş bulunmaktadır. Bu tür süslemeler, Selçuklu döneminde yaygın olarak kullanılan bezeme unsurlarındandır. Giriş düzenlemesinde özellikle taş işçiliği dikkat çeker. Ayrıca kuzeybatı köşeye sonradan eklenmiş ikinci bir giriş kapısı da mevcuttur. Bu kapı, sonraki dönemlerde yapılan müdahalelere işaret eder.

^{Elti Hatun Camii}^{(Kültürportalı)}

Pencere Sistemi ve Aydınlatma

Caminin doğal ışıkla aydınlatılması için tuğla kemerli pencere açıklıkları kullanılmıştır. Tuğlanın taşla birlikte kullanılması, malzeme çeşitliliği açısından yapıya estetik bir değer katmaktadır. Pencereler, iç mekânın gün ışığından yararlanmasını sağlamanın yanı sıra, dış cephede simetrik bir görünüm elde edilmesine katkı sağlar.

Mihrap, Minber ve İç Süslemeler

Mihrap, yapı dışına taşkın şekilde düzenlenmiş ve bu çıkıntı, dışarıdan da kolayca algılanabilecek bir formdadır. Mihrap nişi, içeride istiridye kabuğu motifleriyle bezenmiştir. Ayrıca mihrap çevresinde yeşil çiniler yer almaktadır. Bu çiniler, hem renk hem de desen açısından iç mekâna hareketlilik kazandırmakta ve yapının süsleme repertuarına katkıda bulunmaktadır. Minber ise oldukça sade tutulmuştur. Bu sadelik, yapının genel mimari anlayışıyla da uyum içerisindedir.

Çeşme ve Yan Yapılar

Caminin kuzey cephesine bitişik olarak inşa edilmiş bir çeşme mevcuttur. Bu çeşmenin nişi de tıpkı taç kapıdaki gibi stalaktitli (muqarnaslı) bir düzenlemeye sahiptir. Çeşmenin üzerinde yer alan kitabe, yapının ayrı bir fonksiyonla da hizmet ettiğini ve sosyal amaçlara yönelik olarak tasarlandığını ortaya koyar. Caminin su ihtiyacının karşılanmasının ötesinde, çevredeki halkın kullanımına açık bir kamu yapısı işlevi gördüğü anlaşılmaktadır.

Minare ve Son Dönem Müdahaleleri

Yapının güneybatı köşesine 1952 yılında bir minare eklenmiştir. Bu minare, yapının orijinal planında yer almamakla birlikte, caminin zaman içinde işlevsel anlamda daha geniş bir kullanım alanı kazanması sürecinin bir parçasıdır. Bu eklenti, yapının tarihî karakterine müdahale etmekle birlikte, güncel kullanım gereksinimleriyle ilişkili olarak değerlendirilmelidir.

Mimari Üslup ve Dönem Özellikleri

Elti Hatun Camii, Selçuklu dönemi taş işçiliği, süsleme programı ve mekânsal organizasyonu ile bu dönemin mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Özellikle mihrap nişindeki istiridye kabuğu süslemesi, taç kapıdaki stalaktit detayları ve tuğla kemerli pencereler, Anadolu’daki Selçuklu–Beylikler dönemi mimarisinde sıkça karşılaşılan örneklerle benzerlik göstermektedir. Aynı zamanda kadın bir hayırsever tarafından yaptırılmış olması, Anadolu’daki kadın vakfiyeleri geleneği açısından da anlamlıdır.