Erçek Gölü, Van Gölü’nün doğusunda, Van merkezine yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta yer alan kapalı havza göllerinden biridir. Deniz seviyesinden 1803 metre yükseklikte bulunan gölün toplam yüzölçümü 22.263 hektardır. Jeomorfolojik olarak bir set gölü niteliği taşıyan Erçek Gölü, Van Gölü Havzası’nda yer alan başlıca sulak alanlardan biridir.
Göl suları tuzlu ve sodalıdır; bu özelliğiyle tatlı su ekosistemlerinden ayrılır. Gölün en derin noktası 40 metre, ortalama derinliği ise 18,45 metredir. Bölgedeki iklimsel koşullar ve buharlaşma oranları, gölün yıllık su seviyesinde dalgalanmalara neden olmaktadır.
Erçek Gölü (AA)
Jeolojik ve Hidrolojik Özellikleri
Gölün jeolojik yapısı, bölgedeki fay hatlarının ve volkanik birikimlerin etkisiyle şekillenmiştir. Van Gölü’nün doğusunda yer alan bu alan, geçmişteki jeodinamik hareketler sonucu yükselme ve çökme süreçlerine maruz kalmış, bunun sonucunda göl yatağı meydana gelmiştir. Gölün çevresi çoğunlukla bazaltik kayaçlar ve tüflerle çevrilidir. Bu kayaçların su geçirgenliği sınırlı olduğundan, göl büyük oranda yüzey akışları ve mevsimsel yağışlarla beslenmektedir.
Erçek Gölü’nün hidrolojik sistemi, yağış, kar erimesi, buharlaşma ve yer altı suyu hareketleri arasındaki dengeye dayanmaktadır. Havza kapalı bir sistem oluşturduğundan, su girdisi yalnızca kar ve yağmur sularından sağlanmakta; su çıkışı ise tamamen buharlaşma yoluyla gerçekleşmektedir. Bu nedenle gölün su seviyesi, mevsimsel değişimlere ve uzun dönemli iklimsel dalgalanmalara duyarlıdır. Özellikle yaz aylarında artan sıcaklık ve buharlaşma oranı, gölün yüzey alanında daralmaya neden olmaktadır.
Uydu gözlemleri ve saha verilerine göre, Erçek Gölü’nün yüzey alanında son otuz yılda belirgin bir azalma yaşanmıştır. Landsat uydusundan elde edilen veriler, 1995 yılında 111 kilometrekare olan göl yüzeyinin 2025 yılı itibarıyla 105 kilometrekareye gerilediğini ortaya koymaktadır. Bu değişimin temel nedenleri, uzun süren kurak dönemler, yağış miktarındaki azalma ve artan buharlaşmadır.
Bu süreç sonucunda gölün kıyı kesimlerinde belirgin bir çekilme yaşanmış ve yeni çorak alanlar ortaya çıkmıştır. Kıyı şeridindeki bu değişim yalnızca su seviyesini değil, aynı zamanda göl çevresindeki bitki örtüsünü ve canlı habitatlarını da etkilemiştir. Gölün hidrolojik döngüsünde buharlaşma en baskın su kaybı mekanizmasıdır ve bu durum ekosistem üzerinde uzun vadeli değişimlere yol açmaktadır.
Ekosistemi ve Biyolojik Çeşitliliği
Erçek Gölü, Doğu Anadolu Bölgesi’nin ekolojik açıdan önemli sulak alanlarından biri olup, çeşitli canlı türlerine yaşam alanı sağlamaktadır. Göl ekosistemi, bölgedeki karasal ve sucul yaşam formlarının bir arada bulunduğu alanlardan biridir. Yapılan ekolojik envanter çalışmalarında göl çevresinde üç amfibi türü, dokuz sürüngen türü ve dokuz memeli türü tespit edilmiştir. Bu türlerden bazıları hassas (VU), bazıları yakın tehlike (NT), bazıları ise tehlike altında (EN) olarak sınıflandırılmaktadır. Tehlike altındaki türlerden biri, dünya genelinde nesli tehdit altında olan Dikkuyruk ördeğidir (Oxyura leucocephala).
Dikkuyruk Ördek (AA)
Kuş Cenneti
Erçek Gölü, göçmen ve yerli kuş türlerinin konaklama, beslenme ve üreme alanı olması nedeniyle “Kuş Cenneti” olarak adlandırılmaktadır. Türkiye’de tespit edilen 453 kuş türünün yaklaşık yarısı Erçek Gölü Havzası’nda gözlemlenmiştir. Göl, Kılıçgaga, Büyük Cılbıt, Kara Boyunlu Batağan, Angıt, Yaz Ördeği, Van Denizi Martısı ve Flamingo gibi türlerin yaşam alanıdır. Özellikle flamingoların göç dönemlerinde gölü konaklama ve beslenme alanı olarak kullanması, alanın ekolojik önemini göstermektedir. Gölün sığ kıyı bölgeleri, kuşların barınması ve yavrulaması için uygun koşullar sunmaktadır.
Haziran başından eylül sonuna kadar geçen dönemde göçmen kuşların sayısında artış görülmektedir. Bu dönemde gölde çok sayıda su kuşu ve flamingo sürüsü gözlemlenir. Bu özellikleri dolayısıyla “Erçek Gölü Kuş Cenneti” adı da kullanılmaktadır.
Erçek Gölü’nde Flamingolar (Van Valiliği)
Erçek Gölü’nde İnci Kefali Popülasyonu
İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yürütülen koruma ve denetim çalışmaları sonucunda Erçek Gölü’ndeki inci kefali popülasyonunda son yıllarda artış görülmüştür. Bu artış, uygulanan av yasakları ve sürdürülebilir balıkçılık uygulamalarıyla ilişkilidir.
Gölün istihsal hakkını kiralayan S.S. Erçek Mahallesi Su Ürünleri Kooperatifi’nin kontrolünde yapılan avcılık faaliyetleri sonucunda balık boylarında ve ağırlıklarında belirgin bir büyüme kaydedilmiştir. Önceki yıllarda ortalama 16–17 cm olan inci kefali boyları, koruma çalışmaları sonrasında 24–25 cm'ye ulaşmıştır. Üreme dönemi olan 15 Nisan–15 Temmuz tarihleri arasında av yasağı uygulanmakta ve bu süreçte denetimler gerçekleştirilmektedir.
Koruma tedbirleri, göl ekosisteminin dengesinin korunmasına ve balıkçılıkla geçimini sağlayan yerel toplulukların ekonomik sürekliliğine katkı sağlamaktadır.
Erçek Gölü’nde İnci Kefali (Van İl Tarım ve Orman Müdürlüğü)
Kuraklık ve Alan Kaybı
Erçek Gölü’nde son otuz yılda su seviyesinde belirgin bir düşüş yaşanmıştır. 1995 yılında 111 kilometrekare olan yüzey alanı, 2025 yılı itibarıyla 105 kilometrekareye gerilemiştir. Kuraklık süresinin uzaması, yağış miktarındaki azalma ve buharlaşmanın artması bu değişimi hızlandırmıştır. Gölün kıyı bölgelerinde yaşanan çekilmeler yüzlerce metreye ulaşmış, bazı alanlar çorak araziye dönüşmüştür. Bu durum, kuşların yaşam ve üreme alanlarını daraltmıştır.
İklim Değişikliğinin Etkileri
Küresel iklim değişikliği, Van Gölü Havzası’ndaki su kaynaklarını doğrudan etkilemektedir. Artan sıcaklık, azalan yağış ve uzun süren kurak dönemler Erçek Gölü’nün su seviyesini düşürmektedir. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından yapılan değerlendirmelere göre, geçmişte haziran sonunda görülen maksimum su seviyeleri artık mayıs ayı ortalarına kadar gerilemiştir. Kurak dönemlerin uzaması buharlaşmayı artırmakta, gölün alan kaybına yol açmaktadır.
Koruma Statüsü ve Tescil Bilgisi
Erçek Gölü, 9 Nisan 2020 tarihli ve 85288 sayılı bakanlık oluru ile “Doğal Sit – Nitelikli Doğal Koruma Alanı” ve “Doğal Sit – Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı” olarak tescil edilmiştir. Ayrıca “kesin korunacak hassas alan” statüsüne sahiptir. Bu tescil, gölün doğal yapısının ve ekolojik değerlerinin korunmasını ve sürdürülebilir kullanım ilkelerinin uygulanmasını hedeflemektedir.
Yönetim ve Rehabilitasyon Çalışmaları
Erçek Gölü’nün korunması amacıyla “Sulak Alanların Korunması Tanzimi ve Rehabilitasyonu” projesi kapsamında yönetim planı hazırlanmıştır. İlk plan 2017 yılında tamamlanmış, 2023 yılında “Erçek Gölü Sulak Alan Revize Yönetim Planı ve Hidrojeolojik Yapının Matematiksel Modellenmesi” projesi başlatılmıştır. Projenin %30’u 2023 yılı içinde tamamlanmış olup 2024 yılında bitirilmesi planlanmaktadır.
Erçek Gölü (AA)
Kuş Gözlemciliği ve Ekoturizm Faaliyetleri
Erçek Gölü, Van Gölü Havzası’nda yer alması ve ulaşım kolaylığı nedeniyle Türkiye’de kuş gözlem faaliyetlerinin yoğun olarak yürütüldüğü alanlardan biridir. Göl, özellikle göç dönemlerinde flamingoların yanı sıra Kılıçgaga, Angıt, Kara Boyunlu Batağan, Büyük Cılbıt, Yaz Ördeği ve Van Denizi Martısı gibi türlere ev sahipliği yapar.
Göl çevresindeki gözlemevleri, kuş türlerinin davranışlarının izlenmesi ve kayıt altına alınması açısından önemlidir. Bu alanlar, bilimsel araştırmalara ve doğa temelli turizmin gelişimine katkı sağlamaktadır.
Erçek Gölü’nün Van Gölü Havzasındaki Ekolojik Önemi
Erçek Gölü, Van Gölü Havzası’nın ekolojik bütünlüğü içinde belirgin bir yere sahiptir. Türkiye’deki sulak alanların yaklaşık üçte biri bu havza içinde yer almakta; göl, biyolojik çeşitlilik ve su kuşları açısından dikkat çeken alanlardan biri olarak değerlendirilmektedir. Van Gölü ile birlikte bölgenin hidrolojik dengesine katkı sağlamakta, göçmen kuşların ve endemik türlerin yaşam döngüsünde rol oynamaktadır.
