Evrenye bıçağı, Türkiye'nin Kastamonu ilinin İnebolu ilçesine bağlı Dibek ve Evrenye köylerinde üretilen, tamamıyla el işçiliğine dayalı özgün bir çelik bıçaktır. Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 28 Şubat 2020 tarihinden itibaren korunmaya alınmış ve 23 Şubat 2021 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiştir. Bu bıçak, geleneksel zanaatkârlığın, yöresel ham maddelerin ve teknik inceliklerin ustalıkla birleştiği bir el ürünüdür.
Evrenye Bıçağı (Türk Patent)
Coğrafi Bağlam ve Ün Bağı
Evrenye bıçağı adını, bıçak satışlarının yapıldığı ve gemicilik faaliyetleriyle ekonomik olarak daha gelişmiş bir köy olan Evrenye’den almakla birlikte, üretim esas olarak Dibek Köyü'nde gerçekleşmektedir. Yöreyle olan uzun tarihli üretim ilişkisi, bıçakla coğrafi sınır arasında bir ün bağı kurulmasına olanak tanımaktadır.
Teknik Özellikler ve Yapım Süreci
Evrenye bıçağının üretimi, çeliğin 950-1000°C arasında ısıtılmasıyla başlar. Üç farklı örste dövülen çelik, perdah adı verilen büyük çekiçle şekillendirilir. Sapın içinde kalan “namlu” kısmı defalarca dövülerek belirginleştirilir. Tavlama işlemiyle çelik kontrollü biçimde soğutulur; böylece sap için açılacak deliklerde kırılma önlenir.
Sap Delikleri ve Şekillendirme: Sap delikleri, el matkabıyla açılır. Çapaklar temizlenip bıçak düzleştirilir ve kösere denilen bileme taşında ilk taşlama gerçekleştirilir.
Su Verme İşlemi: Isıtılan çelik su dolu oluğa veya yağlı suya batırılarak sertleştirilir. Balık yağı gibi özel maddeler çeliğin eğilmesini önler.
Sapın Yapımı: Keçi boynuzundan yapılan saplar ocakta ısıtılır, mengenede düzeltilip keserle kaba şekil verilir. Törpüleme ve testere işlemleriyle namluya uygun hâle getirilir.
Birleştirme: Nişanlanan delikler, sivri uçlu çivilerle sap ve namluyu birleştirir. Araya yerleştirilen bakır plaka hem sabitleme hem koruma işlevi görür.
Kın Üretimi: Kınlar kızılağaçtan yontulur, her biri özel bir bıçağa göre şekillendirilir. Kiraz ağacı kabuğundan yapılan bileziklerle tamamlanır.
Süsleme Teknikleri
Evrenye bıçakları, sadece işlevsel değil, aynı zamanda estetik olarak da karakter sahibidir. Üç ayrı süsleme türü kullanılır:
- Oluklar (Sivri ve eğri bıçaklarda): Çiviyle vurulan noktalarla başlar, bir ila üç oluk yapılır. Oluğun uzunluğu ve sayısı bıçağın büyüklüğüne göre değişir.
- Nakkaş (Kasap bıçaklarında): Baklava desenleri, noktalar ve kısa oluklar ile süslenir. Tek veya çift baklava desenli olabilir.
- Sırt Süsleri: Bıçağın sırtına elektrikli köserede ve elde eğe ile yapılan çentikler, oyuklar ve inceltilmiş uç detaylarıyla bıçak estetiğini tamamlar.
Bu süslemeler, çeliğin işlenme sürecinde, su verme işleminden önce gerçekleştirilir. Böylece son taşlamada koyu kalan izlerle desenler daha görünür hâle gelir.
Coğrafi Sınırlama ve Denetim
Evrenye bıçağının üretimi yalnızca tescilli sınırlar içinde, yani Dibek ve Evrenye köylerinde yapılmalıdır. Ustalık gerektiren bu üretim süreci yılda iki kez ve gerektiğinde denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetim; sapın yapıldığı boynuz, kının malzemesi, süsleme uygunluğu ve coğrafi işaretin kullanımı gibi unsurları kapsar.
