Exscientia, yapay zekâ destekli ilaç keşfi ve geliştirme alanında faaliyet gösteren bir biyoteknoloji şirketidir. Merkezi Oxford Science Park’taki Schrödinger Binası’nda bulunan şirket, insan dokusu düzeyinde gerçekleştirilen deneysel verileri yapay zekâ analizleriyle birleştirerek hastaya özel tedavi adayları geliştirmeyi amaçlamaktadır. Exscientia, fonksiyonel hassas onkoloji, biyofiziksel analiz, üç boyutlu yapı belirleme ve yüksek içerikli hücre görüntüleme gibi ileri düzey yöntemleri birleştiren bütünleşik bir sistem kurmuştur.

Exscientia’nın temel araştırma ve geliştirme altyapısı, “Precision Target”, “Precision Design”, “Precision Experiment” ve “Precision Medicine” başlıkları altında tanımlanan dört ana bileşenden oluşur. Bu yapı, ilaç keşif sürecini veri toplama, hedef seçimi, moleküler tasarım ve deneysel doğrulama aşamalarında bütünleşik biçimde optimize etmektedir.

Precision Target (Hedef Belirleme)

Hedef seçimi, ilaç keşfinin başarısını belirleyen temel aşamalardan biridir. Exscientia, genetik veriler ve bilimsel literatürden elde edilen bilgileri makine öğrenimi modelleriyle birleştirerek hastalık ve hedef arasındaki ilişkileri saptamaktadır. Şirketin platformu, potansiyel hasta yanıtlarını canlı dokularda kaydederek yüksek doğrulukta tahminler yapabilmektedir. Hedeflerin “druggable” (ilaçla etkilenebilir) olması, yani küçük moleküllerle etkileşime uygun yapısal özelliklere sahip bulunması, platformun seçim kriterleri arasındadır.

Precision Design (Moleküler Tasarım)

İlaç tasarımı, atom ve bağ düzeyinde mühendislik gerektiren bir süreçtir. Exscientia, bu aşamada yapay zekâ destekli “Centaur Chemist®” sistemini kullanmaktadır. Sistem, keşif sürecini formel tasarım hareketlerine dönüştürerek milyonlarca bileşiği iki ve üç boyutlu düzeylerde üretmekte ve bu bileşiklerin deneysel geri bildirimleriyle modellerini sürekli olarak iyileştirmektedir. Tasarım süreci “keşif” ve “istismar” (exploration–exploitation) stratejileriyle ilerleyerek etkinlik, seçicilik, güvenlik ve biyoyararlanım açısından dengelenmiş aday moleküller geliştirmektedir.

Precision Experiment (Deneysel Doğrulama)

Yapay zekâ modellerinin geliştirilmesi, sürekli geri bildirim gerektirir. Bu nedenle Exscientia, 47.000 metrekareden büyük bir laboratuvar altyapısı kurmuştur. Bu tesislerde yüzey plazmon rezonansı (SPR), x-ışını kristalografisi ve transducerome teknolojileri kullanılmaktadır. Deneysel sistemler, yapay zekâ tasarım ekipleriyle aynı merkezde konumlanarak veri üretiminde hız ve doğruluk sağlamaktadır.

Fragment tabanlı tarama, proje başlangıçlarında kullanılan temel yöntemdir. SPR sistemleriyle gerçekleştirilen biyofiziksel taramalar, yüksek hassasiyetli bağlanma kinetiği verileri üretir. Üç boyutlu yapı belirleme teknikleri, hedef bölgelerdeki bağlanma ceplerini saptayarak erken tasarım döngülerinde yüksek doğruluk sağlar.

Precision Medicine (Hassas Tıp ve Klinik Uygulamalar)

Exscientia, canlı insan dokusu üzerinde yapılan fonksiyonel hassas onkoloji çalışmalarıyla klinik sonuçların iyileştirilebileceğini ilk kez kanıtlayan sistemlerden birini geliştirmiştir. Şirketin EXALT-1 adlı klinik çalışması, bu yaklaşımla hastaların tedavi yanıtlarının artırılabileceğini göstermiştir. Çalışmalarda, tek hücre düzeyinde analiz yapılarak hedef dışı etkiler ayrıştırılmakta ve her bir molekülün klinik potansiyeli değerlendirilmektedir.

Pipeline (İlaç Geliştirme Aşamaları)

Exscientia’nın klinik ve ön klinik aşamalardaki portföyü, yapay zekâ destekli platformunun hasta merkezli ilaç geliştirme kapasitesini göstermektedir. Şirketin öne çıkan ilaç adayları arasında CDK7 inhibitörü GTAEXS617 (ileri evre solid tümörler için, tamamen Exscientia’ya ait), EXS74539 (LSD1 hedefli; akut myeloid lösemi ve küçük hücreli akciğer kanseri için) ve EXS73565 (MALT1 hedefli hematolojik hastalıklar için) yer almaktadır. Ayrıca EXS4318 adlı PKC-theta inhibitörü inflamatuvar hastalıklar için geliştirilmekte olup, şu anda Faz 1 sağlıklı gönüllü çalışmalarında değerlendirilmektedir.

Exscientia, yapay zekâ destekli ilaç tasarımı, biyofiziksel analiz ve canlı doku tabanlı klinik testleri bütünleştiren özgün bir araştırma sistemine sahiptir. Şirketin hedefi, fonksiyonel hassas onkoloji ve moleküler mühendislik alanlarında geliştirilen yöntemlerle hasta yanıtlarını artıran yeni nesil ilaç adaylarını hızla geliştirmektir.

Recursion (NASDAQ: RXRX) ve Exscientia, yapay zekâ destekli ilaç keşfi ve geliştirme alanındaki iki öncü şirket olarak 20 Kasım 2024 tarihinde birleştiler. Bu birleşme sonucunda Exscientia, Recursion’ın tamamen sahip olduğu bir yan kuruluş haline geldi ve hisseleri Nasdaq’tan çıkarıldı. Yeni birleşik yapı, Recursion’un teknolojik altyapısı ile Exscientia’nın kimyasal tasarım ve sentez yetkinliklerini birleştirerek 10’dan fazla klinik ve klinik öncesi program, 10 ileri keşif projesi ve 10’un üzerinde iş birliği programından oluşan bir portföy oluşturdu. Şirketin amacı, ilaç keşfi süreçlerini hızlandırmak, maliyetleri düşürmek ve ilk ve en iyi sınıf ilaç adaylarını geliştirmektir. Birleşme sonrasında şirketin genel merkezi Salt Lake City’de kalırken, Toronto, Montreal, Oxford ve Londra gibi merkezlerde de faaliyetlerini sürdürmektedir.