"FİKİR HAREKETLERİ" | KÜRE Ansiklopedi

Hüseyin Cahit (Yalçın) tarafından Cumhuriyet'in onuncu (1933) yıl dönümünde çıkarılmaya başlanmıştır. 1930'lu yıllarda güçlü yazar kadrolarıyla toplumda karşılık bulan Yeni Adam, Varlık, Yedigün, Ülkü, Kadro, Çığır, Ağaç, Yücel, Ayda Bir ve Fikirler gibi dergilerle birlikte yayıma başlayan Fikir Hareketleri 29 Teşrînievvel (Ekim) 1933-12 Teşrînievvel 1940 tarihleri arasında toplam 364 sayı haftalık, büyük boy on altı sayfa yayımlanmıştır. Siyasî polemikleriyle öne çıkan Hüseyin Cahit, İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin I. Dünya Savaşı'ndan sonra tasfiye sürecinden olumsuz etkilenmiş ve yeni dönemi şekillendirecek olan kadronun dışında kalmıştır. Başta Lozan görüşmeleri olmak üzere Cumhuriyet'in ilanı, hilafetin kaldırılması gibi konularda Mustafa Kemal'e ve yanında bulunanlara yönelttiği eleştiriler ve nihayetinde Halk Fırkası'na karşı takınmış olduğu tavır neticesinde iyice gözden düşmüştür. Yönetim ile olan anlaşmazlıklardan dolayı üç defa İstiklal mahkemelerinde yargılanmış, kendi ifadesiyle geçimini sağlayabilmek adına bu dergiyi neşretmeye başlamıştır. Fakat asıl amacının Nutuk'ta geçtiği şekliyle "Tanin gazetesi başyazarı" olarak anılan muhalif bir gazeteci olmaktan kurtulup meşruiyet kazanmak ve yeni siyasal rejim ile barışmak olduğu da söylenir.

Fikir Hareketleri'nde sekseni Türk olmak üzere 332 farklı yazarın 3245 makalesi yayımlanmıştır. Ahmet Cevat Emre, Pertev Naili Boratav, İbrahim Zeki Öget, Osman Nuri Ergin, Samet Ağaoğlu, Cemil Bilsel, F. Hulusi Demirelli, Server İskit'in birkaç yazısı dışında dergi tamamen Hüseyin Cahit'in telif ve tercüme yazılarından oluşmaktadır. Dergiyi çıkarmaktaki amacını şöyle ifade etmektedir: "Maksat Türk gençliğine ve münevverlerine mümkün olduğu kadar objektif malumat temin etmek ve onları kendiliklerinden düşünmeye, hazır esvab alır gibi hazır fikir kabul etmeyerek, tetebbu, tetkik ve vesika üzerine müstenit kanaat edinmeye alıştırmak ve sevketmektir. Aynı zamanda Fikir Hareketleri bugünün sosyal ve felsefî hiçbir fikir hareketini ihmal etmeyerek memlekette öğrenmek aşkını duymuş gençliği bunları takip edecek mevkide bulundurmak istiyor" (Yalçın, 1936: 140-141).

Fikir Hareketleri genel hüviyeti açısından bir tercüme dergisidir denilebilir. Hüseyin Cahit'in Malta'ya sürüldüğü 1919'dan 1923'e kadar Oğlumun Kütüphanesi adı altında yayımladığı tercüme eserlerin bir devamı niteliğindedir. Yazar bu durumu, "Cihanın en ileri gelen mütefekkirlerinin, profesörlerin, edip ve sanatkârların yazıları ile doldurduğum şu risalede benim rolüm yalnız insicamı ve vahdeti teminden ibarettir" sözleriyle açıklar (Yalçın, 1936: 141). Ancak, derginin büyük oranda tercümelerden oluşması eleştirilere de sebep olmuştur.

Fikir Hareketleri'nde geniş yer kaplayan bölümlerin başında Hüseyin Cahit'in "Meşrutiyet Hatıraları" gelir. Bunun yanı sıra "Matbuat Hayatı" başlığı altında şiir, hikâye, roman, tiyatro eserlerinin tenkitleri yapılmış ama aynı zamanda yine bu başlık altında çeşitli şairlerin eserleri yayımlanmıştır. Dinî konularda da telif yazılara yer veren Hüseyin Cahit, başta Kur'an tefsirleri olmak üzere İslamiyet'in toplum nezdindeki önemi ve konumu üzerinde durmuştur. Fikir Hareketleri dergisinde Hüseyin Cahit'in polemiklere özelikle de Kadro dergisi ile karşılıklı atışmalara girdiğine şahit olunmaktadır. Mesela kendisini Avrupa hayranlığı ve hedefsizlikle suçlayan Kadro yazarı Şevket Süreyya Aydemir'le tartışmalarında Kadro'yu Türk inkılabını Marksist bir temele dayandırmaya çalışmakla itham etmiştir. Ona göre Kadro Avrupa'dan ilim ve fikir almak istememiş, bir din ve iman almıştır. Bundan başka dinî-fikrî konularda Ömer Rıza Doğrul, Nihal Atsız, Necati Kemal; edebî konularda ise Nurullah Ataç ve Burhan Belge gibi yazarlarla farklı konularda polemiklere girişmiştir.

Hüseyin Cahit maarife dair konularda Avrupalı yazarlardan tercümeler yapmıştır. Bunların başında, A. Chartier'den "Terbiyeye Dair Konuşmalar", A. Croiset'den "Atina'da Umumi Terbiye", E. Huguenin'den "Almanya'da Terbiye Sahasında Islahat", H.J. Laski'den "Terbiye ve Hürriyet", P. Bernard'dan "Tahsil, Terbiye, Kültür", Ferriere'den "Yeni Terbiye Meselesi" başlıklı yazılar gelir. Öte yandan da "Çocuğun Tahlili ve Terbiyesi", "Muâsır Terbî Ülküleri ve Terbiyede Yenilikler", "Alman Pedagogları", "Mektebçiliğe Dair" gibi tanıtım yazıları kaleme almıştır. Tercüme edilen bu yazılarda, başta Avrupa ülkeleri olmak üzere yeni dünyanın önde gelen ülkelerindeki eğitim sistem ve uygulamaları ön plana çıkarılmış, modern eğitim kuram, kavram ve uygulamalarına vurgu yapılmıştır. Buradan hareketle dergi yazarlarının, Türkiye'nin istikbaldeki eğitim planının batıcı, millî, laik ve modernist olması yönünde görüşlere sahip olduklarından bahsedilebilir.

Derginin son sayısında Hüseyin Cahit bu tarihten itibaren derginin artan kâğıt maliyetleri dolayısıyla yayımlanamayacağını okuyucularına duyurmuş ve yedi senedir tek başına üstlendiği yazı işlerinin kendisini çok yorduğunu belirtmiştir.

Kaynakça

Hüseyin Cahit (Yalçın) tarafından Cumhuriyet’in onuncu (1933) yıl dönümünde çıkarılmaya başlanmıştır. 1930’lu yıllarda güçlü yazar kadrolarıyla toplumda karşılık bulan Yeni Adam, Varlık, Yedigün, Ülkü, Kadro, Çığır, Ağaç, Yücel, Ayda Bir ve Fikirler gibi dergilerle birlikte yayıma başlayan Fikir Hareketleri 29 Teşrînievvel (Ekim) 1933-12 Teşrînievvel 1940 tarihleri arasında toplam 364 sayı haftalık, büyük boy on altı sayfa yayımlanmıştır. Siyasî polemikleriyle öne çıkan Hüseyin Cahit, İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin I. Dünya Savaşı’ndan sonra tasfiye sürecinden olumsuz etkilenmiş ve yeni dönemi şekillendirecek olan kadronun dışında kalmıştır. Başta Lozan görüşmeleri olmak üzere Cumhuriyet’in ilanı, hilafetin kaldırılması gibi konularda Mustafa Kemal’e ve yanında bulunanlara yönelttiği eleştiriler ve nihayetinde Halk Fırkası’na karşı takınmış olduğu tavır neticesinde iyice gözden düşmüştür. Yönetim ile olan anlaşmazlıklardan dolayı üç defa İstiklal mahkemelerinde yargılanmış, kendi ifadesiyle geçimini sağlayabilmek adına bu dergiyi neşretmeye başlamıştır. Fakat asıl amacının Nutuk’ta geçtiği şekliyle “Tanin gazetesi başyazarı” olarak anılan muhalif bir gazeteci olmaktan kurtulup meşruiyet kazanmak ve yeni siyasal rejim ile barışmak olduğu da söylenir.

Fikir Hareketleri’nde sekseni Türk olmak üzere 332 farklı yazarın 3245 makalesi yayımlanmıştır. Ahmet Cevat Emre, Pertev Naili Boratav, İbrahim Zeki Öget, Osman Nuri Ergin, Samet Ağaoğlu, Cemil Bilsel, F. Hulusi Demirelli, Server İskit’in birkaç yazısı dışında dergi tamamen Hüseyin Cahit’in telif ve tercüme yazılarından oluşmaktadır. Dergiyi çıkarmaktaki amacını şöyle ifade etmektedir: “Maksat Türk gençliğine ve münevverlerine mümkün olduğu kadar objektif malumat temin etmek ve onları kendiliklerinden düşünmeye, hazır esvab alır gibi hazır fikir kabul etmeyerek, tetebbu, tetkik ve vesika üzerine müstenit kanaat edinmeye alıştırmak ve sevketmektir. Aynı zamanda Fikir Hareketleri bugünün sosyal ve felsefî hiçbir fikir hareketini ihmal etmeyerek memlekette öğrenmek aşkını duymuş gençliği bunları takip edecek mevkide bulundurmak istiyor” (Yalçın, 1936: 140-141).

Fikir Hareketleri genel hüviyeti açısından bir tercüme dergisidir denilebilir. Hüseyin Cahit’in Malta’ya sürüldüğü 1919’dan 1923’e kadar Oğlumun Kütüphanesi adı altında yayımladığı tercüme eserlerin bir devamı niteliğindedir. Yazar bu durumu, “Cihanın en ileri gelen mütefekkirlerinin, profesörlerin, edip ve sanatkârların yazıları ile doldurduğum şu risalede benim rolüm yalnız insicamı ve vahdeti teminden ibarettir” sözleriyle açıklar (Yalçın, 1936: 141). Ancak, derginin büyük oranda tercümelerden oluşması eleştirilere de sebep olmuştur.

Fikir Hareketleri’nde geniş yer kaplayan bölümlerin başında Hüseyin Cahit’in “Meşrutiyet Hatıraları” gelir. Bunun yanı sıra “Matbuat Hayatı” başlığı altında şiir, hikâye, roman, tiyatro eserlerinin tenkitleri yapılmış ama aynı zamanda yine bu başlık altında çeşitli şairlerin eserleri yayımlanmıştır. Dinî konularda da telif yazılara yer veren Hüseyin Cahit, başta Kur’an tefsirleri olmak üzere İslamiyet’in toplum nezdindeki önemi ve konumu üzerinde durmuştur. Fikir Hareketleri dergisinde Hüseyin Cahit’in polemiklere özelikle de Kadro dergisi ile karşılıklı atışmalara girdiğine şahit olunmaktadır. Mesela kendisini Avrupa hayranlığı ve hedefsizlikle suçlayan Kadro yazarı Şevket Süreyya Aydemir’le tartışmalarında Kadro’yu Türk inkılabını Marksist bir temele dayandırmaya çalışmakla itham etmiştir. Ona göre Kadro Avrupa’dan ilim ve fikir almak istememiş, bir din ve iman almıştır. Bundan başka dinî-fikrî konularda Ömer Rıza Doğrul, Nihal Atsız, Necati Kemal; edebî konularda ise Nurullah Ataç ve Burhan Belge gibi yazarlarla farklı konularda polemiklere girişmiştir.

Hüseyin Cahit maarife dair konularda Avrupalı yazarlardan tercümeler yapmıştır. Bunların başında, A. Chartier’den “Terbiyeye Dair Konuşmalar”, A. Croiset’den “Atina’da Umumi Terbiye”, E. Huguenin’den “Almanya’da Terbiye Sahasında Islahat”, H.J. Laski’den “Terbiye ve Hürriyet”, P. Bernard’dan “Tahsil, Terbiye, Kültür”, Ferriere’den “Yeni Terbiye Meselesi” başlıklı yazılar gelir. Öte yandan da “Çocuğun Tahlili ve Terbiyesi”, “Muâsır Terbî Ülküleri ve Terbiyede Yenilikler”, “Alman Pedagogları”, “Mektebçiliğe Dair” gibi tanıtım yazıları kaleme almıştır. Tercüme edilen bu yazılarda, başta Avrupa ülkeleri olmak üzere yeni dünyanın önde gelen ülkelerindeki eğitim sistem ve uygulamaları ön plana çıkarılmış, modern eğitim kuram, kavram ve uygulamalarına vurgu yapılmıştır. Buradan hareketle dergi yazarlarının, Türkiye’nin istikbaldeki eğitim planının batıcı, millî, laik ve modernist olması yönünde görüşlere sahip olduklarından bahsedilebilir.

Mehmet Salih ERKEK, ""FİKİR HAREKETLERİ"", Türk Maarif Ansiklopedisi, https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/fikir-hareketleri/#yazar-1 (16.04.2025).