Fourier Dönüşümlü Kızılötesi Spektroskopisi (FTIR), moleküllerin IR ışını ile etkileşimlerinden yararlanarak kimyasal yapılarını analiz etmeyi sağlayan spektroskopik bir tekniktir. Bu yöntem, organik ve inorganik maddelerin karakterizasyonunda, özellikle de yüzey fonksiyonel gruplarının belirlenmesinde kritik rol oynar. FTIR’in modern bilimdeki yeri; kimya, biyoloji, malzeme bilimi ve nanoteknoloji gibi çok sayıda disiplinde vazgeçilmez olmasından kaynaklanır.

FTIR Spektroskopisinin Temel Prensipleri

FTIR cihazları, interferometre adı verilen optik sistemlerle çalışır. Bu sistemde IR ışığı, örnek üzerinden geçirilir ve moleküllerin spesifik titreşim frekanslarında bu ışığı absorbe etmesi sağlanır. Molekülün her fonksiyonel grubu, kendine özgü bir IR absorpsiyon desenine sahip olduğundan, çıkan spektrum bir “kimyasal parmak izi” niteliğindedir. Ölçülen ham sinyal, Fourier dönüşümüyle analiz edilebilir bir spektruma çevrilir.

ATR Teknolojisi (Attenuated Total Reflectance)

FTIR ölçümlerinde en yaygın kullanılan tekniklerden biri ATR modudur. Bu mod, örnek hazırlığını kolaylaştırır ve özellikle yüzey analizlerinde yüksek hassasiyet sağlar. Nano yapılar gibi çok ince film ve yüzeylerde bile güvenilir veri elde edilmesine olanak tanır.

Uygulama Alanları

Kimya ve Malzeme Bilimi

• Polimer ve plastiklerin katkı maddeleri, dolgu bileşenleri FTIR ile analiz edilir.
• Metal yüzeyler, ince filmler, seramikler gibi malzemelerde yüzey kimyası belirlenebilir.
• Kristal yapıların değişimi veya bozulması izlenebilir.

Biyoloji ve Tıp

• Proteinlerin α-heliks ve β-sheet içerik oranları belirlenebilir.
• Hücre zarları, lipit bileşimleri, biyomalzemelerin karakterizasyonu mümkündür.
• Klinik örneklerde moleküler tanılama amacıyla kullanılabilir.

Farmasötik Teknoloji

• İlaçların etken madde tanımlamaları, saflık analizleri yapılabilir.
• Katı formülasyonlardaki bileşen etkileşimleri incelenebilir.
• Tabletlerin yapısal bütünlüğü ve stabilitesi gözlemlenebilir.

Çevre Bilimleri

• Hava, su ve toprak örneklerinde organik kirleticiler tanımlanabilir.
• Mikroplastiklerin yüzey kimyası ATR-FTIR ile detaylı biçimde incelenir.
• Gaz fazındaki uçucu organik bileşikler (VOC’ler) tespit edilebilir.

Nanoteknolojide FTIR Kullanımı

Nanomalzeme Karakterizasyonu

Nanomalzemelerin yüzey fonksiyonel gruplarının belirlenmesinde FTIR, başlıca karakterizasyon araçlarından biridir. Karbon nanotüpler, grafen oksit, MOF'lar gibi materyallerin fonksiyonelleştirilme süreçleri, FTIR spektrumları ile izlenebilir.

Grafen oksitin FTIR spektrumu: C=O, C–OH, C–O–C gibi grupların varlığı analiz edilebilir.

Polimer Nanokompozitler

Nanoparçacıklarla zenginleştirilmiş polimer matrislerde, bağ oluşumu ve kimyasal etkileşim FTIR yardımıyla tespit edilir. Özellikle nanoparçacıkların homojen dağılıp dağılmadığı, FTIR spektrumlarıyla dolaylı olarak anlaşılabilir.

Biyomedikal Uygulamalar

Nanoparçacık taşıyıcılı ilaç sistemlerinde, ilacın bağlanma biçimi, yükleme sonrası yapısal bütünlüğü FTIR ile doğrulanır. Aynı zamanda biyosensörlerde kullanılan yüzeylerin karakterizasyonu da yapılabilir.

Avantajlar ve Kısıtlamalar

Avantajları:

• Hızlı ve tahribatsız analiz
• Az miktarda örnekle çalışabilme
• Katı, sıvı, gaz örnekleriyle uyumlu
• Yüzey analizi için ATR modülü ile entegrasyon

Kısıtlamalar:

• Nanoölçekte düşük sinyal yoğunluğu hassasiyeti azaltabilir
• Sulu ortamlar IR absorpsiyonunu maskeleyebilir
• Karmaşık karışımlarda pik üst üste binmeleri spektrum yorumunu zorlaştırabilir

FTIR bu nedenle genellikle Raman spektroskopisi, XPS (X-ray Photoelectron Spectroscopy) ve SEM/TEM gibi tekniklerle kombinasyon hâlinde kullanılır.