Doğrusal denklem sistemleri, birden fazla bilinmeyenin birden fazla doğrusal denklemle ifade edildiği matematiksel yapılardır. Bu sistemler, mühendislikten bilgisayar bilimlerine, ekonomiden fiziksel modellere kadar birçok alanda karşılaşılır. Bu tür sistemlerin çözümünde kullanılan yöntemlerden biri Gauss-Jordan indirgeme yöntemidir. Gauss-Jordan indirgeme, doğrusal denklem sistemlerini çözmek için geliştirilen doğrusal cebire dayalı algoritmik bir tekniktir. Klasik Gauss eliminasyon yönteminin bir uzantısı olarak, çözüm sürecini geri yerine koyma aşamasına gerek bırakmadan tamamlar. Temel amaç, verilen denklem sistemini sistematik satır işlemleriyle çözerek bilinmeyenlerin açık biçimde elde edilmesidir.

Matematiksel Altyapı ve Teorik Temeller

Bir doğrusal denklem sistemi aşağıdaki biçimde yazılabilir:

$A * \overline{x} = \overline{b}$

Burada:

• A ∈ R^m×n : katsayısı matrisi,
• $\overline{x}$ ∈ R^n×1 : bilinmeyenler vektörü,
• $\overline{b}$ ∈ R^mx1 : sabit terimler vektörüdür.

Sistem, genişletilmiş matris (augmented matrix) kullanılarak şu şekilde ifade edilir:

$\lbrack(A |\overline{b)}\rbrack$

Gauss-Jordan yöntemi, bu genişletilmiş matris üzerinde üç temel satır işlemi kullanılarak satır indirgenmiş basamak formuna dönüştürülmesini sağlar. Bu işlemler şunlardır:

1. İki satırın yer değiştirilmesi: $R_i \leftrightarrow R_j$
2. Bir satırın sıfırdan farklı bir sayı ile çarpılması: $R_i \gets k * R_i, k \neq 0$
3. Bir satırın katının başka bir satıra eklenmesi: $R_j \gets R_j + k * R_i$

Bu işlemler denklem sisteminin çözüm kümesini değiştirmez. Gauss-Jordan yöntemi bu işlemleri adım adım uygulayarak matrisin sol kısmını birim matris (identity matrix) haline getirir ve sağ tarafta doğrudan çözüm elde edilir.

Temel Prensipleri

Gauss-Jordan yöntemi, aşağıdaki kurallara dayalı olarak satır işlemlerini uygular:

• Her satırdaki ilk sıfır olmayan eleman (pivot) 1 olmalıdır.
• Pivotun bulunduğu sütunun diğer elemanları sıfır yapılmalıdır.
• Pivotlar, yukarıdan aşağıya ve soldan sağa doğru ilerlemelidir.
• Pivotun bulunduğu satırdaki diğer sıfır olmayan elemanlar, uygun satır işlemleri ile elimine edilmelidir.

Bu işlemlerin sonunda, genişletilmiş matris şu şekilde olur:

$\lbrack I_n |\overline{x} \rbrack$

Buradaki I_m , birim matrisi; $\overline{x}$ ise çözüm vektörünü ifade eder.

Adım Adım Uygulama Örneği

Aşağıda 3 bilinmeyenli bir doğrusal denklem sistemi^【1】  verilmiştir:

Bu sistemin genişletilmiş matrisi:

Satır işlemleriyle aşağıdaki RREF formuna ulaşılır:

Bu da doğrudan şu çözümü verir: x = 1, y = 2, z = 3

Bilgisayarlı Uygulamalarda Kullanımı

Gauss-Jordan indirgeme yöntemi, birçok matematiksel yazılım ve programlama dili tarafından doğrudan desteklenir:

• Python (NumPy, SymPy): numpy.linalg.matrix_rank, sympy.Matrix().rref()
• MATLAB: rref() fonksiyonu doğrudan bu işlemi gerçekleştirir.
• Mathematica: RowReduce[] fonksiyonu Gauss-Jordan indirgemeyi uygular.

Bu araçlar sayesinde büyük boyutlu doğrusal sistemlerin çözümü, ters matris elde edilmesi veya lineer bağımsızlık analizi kolayca yapılabilir.