Gaziantep sedef el işlemeciliği, ceviz ve gürgen gibi sert ağaçlar üzerine sedef, fildişi ve telkari unsurların kakma tekniğiyle işlenmesiyle ortaya çıkan geleneksel bir süsleme sanatıdır. 22 Temmuz 2010 tarihinde mahreç işareti olarak tescillenmiş ve Gaziantep Bakırcılar Odası tarafından coğrafi işaret başvurusu yapılmıştır. Bu sanat, bölgeye özgü motifler, teknikler ve malzeme kullanımıyla ayırt edici bir kültürel miras niteliği taşır.

^{Gaziantep Sedef El İşlemeciliği (Kültür Portalı)}

Teknik Özellikler ve Motif Yapısı

Sedef işçiliğinde üç temel teknik kullanılır: gömme (kakma), kaplama ve macunlama. Motifler bakımından Gaziantep’te dört ana tarz uygulanır: İstanbul İşi, Şam İşi, Viyana İşi ve Kudüs İşi. Bunlar arasında İstanbul ve Şam tarzları daha yaygındır.

• İstanbul İşi: Osmanlı estetiğini yansıtan bu tarzda fildişi, bağa ve kemik gibi malzemeler geometrik biçimlerde kullanılır. Altın varak uygulamaları da görülür.
• Şam İşi: Kalın ve beyaz taş sedefin bir yüzü düzeltilerek ağaca gömülür. Çevresi kurşun-kalay karışımı tellerle çevrelenir.
• Viyana İşi: Boule kaplama tekniğiyle düzensiz yerleştirilen renkli sedef parçaları kullanılır. Genellikle mobilya ve dekoratif eşyalarda tercih edilir.
• Kudüs İşi: Cami ve benzeri maketlerde kullanılan bu teknikte bitki ve hayvan motifleri öne çıkar.

Motiflerde Selçuklu ve Osmanlı etkileri belirgindir. Barok ve Rumi arabesk desenler de zaman zaman görülür. Hakim renkler kızıl ve siyahtır.

Üretim Süreci

İşlemecilikte kullanılan ceviz ve gürgen ağaçları en az iki yıl kurutulmuş olmalı, budaksız ve çatlaksız seçilmelidir. Kesilen ağaçlar bir hafta dinlendirilir, ardından ürün türüne göre tasnif edilir. Motifler çizildikten sonra çelik keskiyle telkari işlemi yapılır. Kullanılan teller (pirinç, alüminyum, gümüş, altın) tavlanarak kanallara çakılır.

Sedef, Fırat Nehri gibi tatlı su kaynaklarından elde edilen midye kabuklarından temin edilir. Bu kabuklar keltepen aletiyle parçalanır, elmas taşlarla şekillendirilir ve oyulan yerlere yerleştirilir. Sedefler, yoğurt tutkalı ve ceviz talaşıyla hazırlanan macunla yapıştırılır. Kuruma süresi en az 24 saattir.

Tesviye aşamasında gaz yağı kullanılarak tellerin zarar görmesi önlenir. Renklendirme için nitrik asit ve zeytinyağı uygulanır; siyah renk için şaloma ile yakma işlemi yapılır. Son olarak gomalak ve ispirto karışımıyla cila uygulanır, varsa döşeme ve aksesuarlar eklenir.

Denetim ve Koruma

Gaziantep sedef el işlemeciliği ürünleri, üretim tekniklerine uygunluk, coğrafi işaretin doğru kullanımı ve ambalajlama açısından yılda en az iki kez denetlenir. Denetim komisyonu Gaziantep Sanayi Odası ve Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birliği temsilcilerinden oluşur. Ürünler streçli ve kutulu olarak, garanti belgesi ve kullanım kılavuzu ile birlikte sunulmalıdır.