Gecekondulaşma, yerleşim ve imar mevzuatına aykırı olarak, kişilerin kendi mülkiyetinde olmayan araziler üzerine, ruhsatsız ve çoğu zaman plansız biçimde inşa ettikleri konutlarla oluşan yapılaşma biçimidir. Türkiye’de “gecekondu” terimi, genellikle kırsal kesimden kentlere göç eden dar gelirli grupların barınma sorununu çözmek amacıyla oluşturdukları yasadışı konutları tanımlamak için kullanılmaktadır.

^{Gecekondulaşma (Flickr)}

Tarihçe ve Gelişim Süreci

Türkiye’de gecekondulaşma süreci, özellikle 1950’li yıllardan itibaren hız kazandı. Bu dönemde iç göçlerin artmasıyla birlikte, sanayileşmeye başlayan büyük şehirlerde (özellikle Ankara, İstanbul, İzmir ve Adana gibi merkezlerde) kent nüfusu hızla artarken, yeterli konut üretilememesi sonucu düşük gelir grupları kentsel çeperlerde izinsiz yapılaşmaya yöneldi.

Gecekondular başlangıçta geçici, yoksul halkın ihtiyaçlarına dönük yapılar iken; zamanla kent dokusuna entegre olmuş, kat çıkılarak büyütülmüş, kiraya verilmiş ve hatta satılarak emlak piyasasında dolaşıma girmiştir. Bu durum, barınma sorununun ötesine geçerek sosyal, ekonomik ve mekânsal boyutlarıyla kapsamlı bir kentsel sorun hâlini almıştır.

Nedenleri

Gecekondulaşmanın başlıca nedenleri arasında kırsal alanda tarımsal istihdamın azalması, sanayi şehirlerinde iş bulma umudu, kırsal alanlardaki eğitim, sağlık, ulaşım gibi temel hizmetlerin yetersizliği ve miras yoluyla toprakların bölünmesiyle geçim kaynaklarının daralması yer almaktadır.

Hukuki ve İdari Yaklaşımlar

Türkiye’de ilk defa 1966 yılında çıkarılan 775 Sayılı Gecekondu Kanunu ile gecekondulara yasal bir tanım getirilmiş ve bazı alanlar “gecekondu önleme bölgeleri” ilan edilmiştir. 1980’ler sonrası neoliberal politikalarla birlikte, gecekondular kentsel rantın parçası hâline gelmiş, ıslah ve yasallaştırma eğilimleri artmıştır. 2004’te yapılan düzenlemelerle TOKİ (Toplu Konut İdaresi) kentsel dönüşüm projelerinde merkezî bir aktör hâline gelmiş, gecekondu alanlarının dönüşümünde etkin rol oynamaya başlamıştır.

Kentsel Dönüşüm ve TOKİ

TOKİ, 1984’te kurulduktan sonra 2000’li yıllarda konut üretiminde ve kentsel dönüşüm projelerinde daha etkili bir kurumsal yapı kazanmıştır. Özellikle gecekondu alanlarının dönüşümünde TOKİ tarafından uygulanan projeler, hem fiziksel mekânları dönüştürmeyi hem de sosyoekonomik entegrasyonu hedeflemektedir. Ancak bu uygulamalar, yerinden edilme, kültürel kopuş ve sosyal uyumsuzluk gibi yeni sorunlara da yol açmıştır.