Gerger Kalesi, Adıyaman ilinin kuzeydoğusunda, Gerger ilçesine bağlı Oymaklı köyü sınırlarında, Fırat Nehri'nin batı yakasında yer almaktadır. Stratejik bir konumda bulunan kale, sarp kayalıklar üzerine kurulmuştur ve Aşağı Kale ile Yukarı Kale olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Kale, Kommagene Krallığı döneminden itibaren farklı medeniyetlerin kullanımına girmiştir.

^{Gerger Kalesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

Gerger Kalesi’nin geçmişi, M.Ö. II. yüzyıla dayanmaktadır. Kommagene Krallığı'nın kurucusu Arsemes tarafından inşa edilen kale, krallığın doğu sınırını koruma ve Fırat Nehri üzerindeki geçişleri denetleme amacıyla yapılmıştır. Aynı zamanda Kommagene Krallığı’nın ilk idare merkezi ve kutsal bir tapınak işlevi görmüştür.

Roma döneminde aktif olarak kullanılan kale, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de onarılarak surlar, kale kapıları ve tonozlu yapılar eklenmek suretiyle işlevini sürdürmüştür.

Mimari Yapısı

Gerger Kalesi, iki ana bölümden oluşur:

Yukarı Kale: Üç ayrı girişi bulunan Yukarı Kale’de, birinci kapı civarında kayalara oyulmuş merdivenler, koridorlar ve mezar yapıları yer almaktadır. Üçüncü kapının çevresinde ise Kommagene Kralı Samos ve torunu I. Antiochus tarafından yazdırılmış altı kitâbe bulunmaktadır. Yukarı Kale’nin üst bölümlerinde yapı temelleri ve burçlar; alt bölümlerinde ise su sarnıçları ve ev kalıntıları tespit edilmiştir.

Aşağı Kale: Orta Çağ'a ait İslam yapı temellerinin bulunduğu bu bölümde kalıntılar günümüzde iyi durumda değildir. Ancak kayalara oyulmuş merdiven, koridor ve su sarnıcı kalıntıları hâlen görülebilmektedir. Aşağı Kale'nin batı surlarına dışarıdan bakıldığında, kayalara oyulmuş dört metre yüksekliğindeki Kral Samos rölyefi yer almaktadır. Rölyefte kral, tören giysileriyle, silahlı ve sağ elini ileriye uzatmış şekilde ayakta betimlenmiştir.

Korunma Durumu ve Ulaşım

Gerger Kalesi’nin önemli bir bölümü günümüze ulaşabilmiş durumdadır. Ancak kaleye ulaşımın zor olması, yapının turizm açısından yeterince değerlendirilememesine neden olmaktadır. Kalenin bulunduğu alan sarp ve dağlık olduğu için, tarih boyunca istilalardan büyük ölçüde korunmuştur.

Bölgenin Tarihi ve Siyasal Bağlamı

Kalenin yer aldığı Gerger ve çevresi tarih boyunca farklı siyasi otoritelerin egemenliğine girmiştir. Bölge; Bizans, Abbasi, Hamdani, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi, Anadolu Selçukluları, Moğollar, Memluklular, Timurlular ve Dulkadiroğulları’nın hâkimiyetine girmiş, 1515 Turnadağ Savaşı sonrası Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Cumhuriyet döneminde ise Malatya-Pütürge ilçesine bağlı bir köy olan Gerger, 1954 yılında il olan Adıyaman’a bağlanmış ve 1958 yılında ilçe merkezi bugünkü konumuna taşınmıştır.

Gerger Kalesi, Kommagene Krallığı’nın erken dönem idari yapısını ve kutsal mekânlarını yansıtan önemli bir arkeolojik mirastır. Yapısal özellikleri, korunmuş mimari öğeleri ve tarihi bağlamı itibarıyla bölgedeki en dikkat çeken tarihî eserlerden biri olarak kabul edilmektedir.