GJ 273 b, diğer adıyla Luyten b, Küçük Köpek (Canis Minor) takımyıldızında yer alan ve Dünya’dan yaklaşık 12,3 ışık yılı uzaklıkta bulunan kırmızı cüce yıldız GJ 273 (Luyten Yıldızı)'nın yörüngesinde dönen bir ötegezegendir. 2017 yılında keşfedilen bu gezegen, kütlesi Dünya’dan büyük olan gezegenler sınıfına girerek “süper-Dünya” olarak tanımlanmıştır.
GJ 273 b (NASA)
GJ 273 b’nin, ev sahibi yıldızının yaşanabilir bölgesi içerisinde konumlandığı ve Dünya’ya görece yakın mesafede bulunduğu tespit edilmiştir. Bu özellikleri sayesinde, gezegen hem potansiyel yaşanabilirlik araştırmalarında hem de Dünya dışı zeki yaşamla iletişim kurmayı amaçlayan METI (Messaging to Extraterrestrial Intelligence) projelerinde öncelikli hedeflerden biri haline getirilmiştir.
Keşif ve İlk Gözlemler
GJ 273 b, dikey hız (radial velocity) yöntemiyle keşfedilmiştir. Gözlemler, Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Şili’deki La Silla Gözlemevi'nde yer alan, yüksek hassasiyetli HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) tayfölçeri ile yürütülmüştür. Keşif çalışması, Nicola Astudillo-Defru liderliğindeki bir gökbilimci ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir.
Ekip, Luyten Yıldızı’nın tayfında yıllar boyunca gözlemlenen değişimleri analiz ederek, yörüngedeki gezegenlerin neden olduğu kütleçekimsel etkilerin yıldız üzerindeki periyodik salınımlarını ortaya koymuştur. Bu analizler sonucunda, yaklaşık 18,6 günlük yörünge periyoduna sahip belirgin bir sinyal tespit edilmiş ve bu sinyal GJ 273 b’nin varlığına işaret etmiştir. Aynı veri setinde, daha içte yer alan ve daha düşük kütleli olduğu düşünülen GJ 273 c adlı ikinci bir gezegenin de varlığı doğrulanmıştır. Bu bulgular, 2017 yılında Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan bir makale ile duyurulmuştur.
Konak Yıldız: Luyten Yıldızı (GJ 273)
Luyten Yıldızı, katalog adıyla GJ 273, adını Hollandalı-Amerikalı gökbilimci Willem Jacob Luyten’dan alan ve M3.5V spektral tipine sahip olan bir kırmızı cücedir. Güneş Sistemi’ne yalnızca 12,3 ışık yılı uzaklıkta yer alması, onu astronomik gözlemler açısından önemli bir hedef haline getirmektedir. Yıldızın kütlesi ve yarıçapı, Güneş’inkinin yaklaşık %29’u düzeyindedir. Yaklaşık 3.100 Kelvin yüzey sıcaklığıyla Güneş’e kıyasla daha soğuk ve daha düşük parlaklığa sahip olan Luyten Yıldızı'nın yaşının birkaç milyar yıl olduğu tahmin edilmektedir.
Luyten Yıldızı’nın en dikkat çekici özelliklerinden biri, benzer spektral sınıfa ait birçok yıldızın aksine, manyetik açıdan daha sakin bir yapıya sahip olmasıdır. Bu özellik, yörüngesindeki gezegenlerin atmosferlerinin güçlü yıldız patlamaları nedeniyle zarar görme olasılığını azaltmakta ve yaşanabilirlik açısından avantaj sağlamaktadır. Yıldızın sakinliği ve Dünya’ya yakınlığı, özellikle GJ 273 b gibi ötegezegenlerin atmosferik koşullarını ve yaşanabilirlik potansiyelini incelemek isteyen araştırmalar için kritik öneme sahiptir.
Fiziksel ve Yörüngesel Özellikler
GJ 273 b, fiziksel ve yörüngesel özellikleri bakımından "süper-Dünya" sınıfında değerlendirilen potansiyel olarak kayalık bir ötegezegendir. Gezegen, ev sahibi yıldızı etrafındaki bir tam turunu yaklaşık 18,6 günde tamamlar ve ortalama 0,091 astronomik birim uzaklıkta dolanır. Dikey hız yöntemiyle tespit edilen minimum kütlesi, Dünya'nın yaklaşık 2,89 katıdır. Bu kütle değeri, gezegenin gaz devi değil, muhtemelen katı yapılı bir gezegen olduğuna işaret eder. Ancak gezegen yıldızının önünden geçiş yapmadığı için, yarıçapı ve ortalama yoğunluğu doğrudan ölçülememektedir.
Buna rağmen, teorik yapısal modellere dayanılarak, eğer GJ 273 b'nin bileşimi Dünya’ya benzer şekilde kayalık ise yarıçapının Dünya’nın yaklaşık 1,5 katı olacağı öngörülmektedir. Gezegenin yıldızdan aldığı enerji miktarına dayanarak yapılan hesaplamalar, atmosferik etkiler hariç tutulduğunda, denge sıcaklığının yaklaşık 293 Kelvin (20 °C) olduğunu göstermektedir. Bu sıcaklık, yüzeyde sıvı suyun bulunması için uygun koşulların sağlanabileceğini düşündürmekte ve GJ 273 b’yi yaşanabilirlik açısından dikkat çeken hedeflerden biri haline getirmektedir.
Yaşanabilirlik Potansiyeli
GJ 273 b, yaşanabilirlik potansiyeli açısından Dünya dışı yaşam arayışlarında öne çıkan nadir ötegezegenlerden biridir. Gezegen, konak yıldızı olan Luyten Yıldızı’nın "muhafazakâr yaşanabilir bölgesi"nin iç kenarında konumlanmıştır. Bu konum, yıldızdan aldığı enerji akısının Dünya’nın Güneş’ten aldığı enerjiden yalnızca %6 daha fazla olması anlamına gelir. Böyle bir enerji dengesi, gezegen yüzeyinde sıvı su bulunması için uygun termal koşulların sağlanabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca, GJ 273 b'nin Dünya’nın birkaç katı kütleye sahip olması, kalın bir atmosferi kütleçekimsel olarak tutabilme kapasitesine işaret eder. Bu atmosfer, sıcaklık farklarını dengeleyerek hem iklimin kararlı kalmasını sağlar hem de olası bir yüzey suyunun buharlaşmadan korunmasına katkı sunar.
Ancak gezegenin yıldızına olan yakınlığı, onun büyük ihtimalle kütleçekimsel olarak kilitli olmasına yol açar. Bu durumda, gezegenin bir yüzü sürekli yıldız ışığına maruz kalırken, diğer yüzü karanlıkta kalır. Böyle bir yapıda, yaşam için en elverişli bölge, sürekli gündüz ve sürekli gece arasında kalan ve “terminatör çizgisi” olarak adlandırılan alacakaranlık kuşağı olabilir. Bu kuşakta, hem ılıman sıcaklıkların hem de potansiyel olarak istikrarlı atmosferik koşulların varlığı mümkün görüldüğü için, yaşam barındırma ihtimali özellikle bu dar bölgede yoğunlaşmaktadır.
METI Projesi: Sónar Calling GJ 273b
GJ 273 b'nin hem Dünya’ya görece yakın konumu hem de potansiyel yaşanabilirliği, onu insanlık tarihinde ilk kez bilinçli olarak hedef alınan METI (Messaging to Extraterrestrial Intelligence) projelerinden biri haline getirmiştir. "Sónar Calling GJ 273b" adlı bu girişim, İspanya merkezli Sónar müzik festivali, METI International ve Katalonya Uzay Çalışmaları Enstitüsü (IEEC) iş birliğiyle hayata geçirilmiştir. Proje, Dünya dışı akıllı yaşam formlarıyla iletişim kurma ihtimalini araştırmak ve insanlığın varlığını evrende barışçıl bir biçimde duyurmak gibi hem bilimsel hem kültürel hedefler taşımaktadır.
Bu kapsamda, Norveç'in Tromsø kentindeki EISCAT radyo anteni aracılığıyla GJ 273 b yönüne iki ayrı radyo sinyali gönderilmiştir. İlk iletim Ekim 2017'de, ikincisi ise Mayıs 2018'de gerçekleştirilmiştir. Gönderilen sinyaller, temel matematik ve fizik ilkelerini tanıtan bir "öğretici" bölüm ile farklı sanatçılara ait müzik kompozisyonlarını içermektedir. Yaklaşık 12 yıl sürecek bu yolculuk sonunda, sinyaller 2029 civarında gezegene ulaşacaktır. Eğer orada gelişmiş bir medeniyet varsa ve bir yanıt gönderirse, insanlık bu cevabı en erken 2041 yılında alabilecektir. Bu proje, bilimsel araştırmanın sınırlarını sanatla buluşturan öncü örneklerden biri olarak dikkat çekmektedir.
Gezegen Sistemi
GJ 273 b, çok gezegenli bir sistemin parçası olarak, yıldız çevresindeki dinamik yapının anlaşılması açısından önemli bir örnek oluşturmaktadır. Sistem içinde doğrulanmış iki gezegen bulunmaktadır: GJ 273 b ve GJ 273 c. Bunlardan GJ 273 c, Dünya kütlesinin yaklaşık 1,18 katı minimum kütleye sahip, yıldızına son derece yakın konumda bulunan bir iç gezegendir. Yörünge süresi sadece 4,7 gündür ve bu yakınlık nedeniyle yüzeyinde yaşama elverişli koşulların bulunması beklenmemektedir. GJ 273 b ise, hem yaşanabilir bölgede bulunması hem de daha uzun yörünge periyoduna sahip olması sayesinde sistemin en dikkat çeken üyesidir.
Bunun yanı sıra, sistemde iki gezegen adayına daha işaret eden ancak henüz doğrulanmamış bazı veriler bulunmaktadır. Bu adaylardan biri yaklaşık 473 günlük, diğeri ise yaklaşık 1.758 günlük yörünge periyotlarına sahiptir. Eğer bu sinyaller gerçek gezegenleri temsil ediyorsa, sistemin daha karmaşık bir yapıya sahip olabileceği düşünülmektedir. Ancak mevcut gözlemsel veriler bu adayların varlığını kesin olarak doğrulamak için yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle GJ 273 sistemi, gelecekte yapılacak daha hassas gözlemlerle aydınlatılması gereken potansiyel barındıran bir araştırma alanıdır.
