Hakkâri kıris, Hakkâri iline özgü, tarihsel ve kültürel bağlamda şekillenmiş geleneksel bir yemektir. Mahreç işaretiyle tescillenmiş bu yemek, özellikle mevlit, düğün ve taziye gibi toplumsal buluşmalarda kıymetli misafirlere ikram edilmek üzere hazırlanır. Hakkâri mutfağında yaklaşık 150–200 yıldır yer alan kıris, yörede kris, kriys, kiris veya qıris gibi farklı telaffuzlarla anılır.

Tarihsel ve Kültürel Arka Plan

Kırisin kökeni, Hakkâri’nin tarım ve hayvancılıkla geçinen toplumsal yapısına dayanır. Et, bulgur ve Şemdinli–Çukurca bölgesinde yetişen pirinç, halkın temel besin kaynakları arasında yer alır. Yayla yaşamının yaygın olduğu dönemlerde düğünler genellikle sonbahar ve kış aylarında yapılır, malzemeler ise katır sırtında taşınırdı.

Kırisin ortaya çıkışı, kimi anlatımlara göre kıtlık döneminde elde kalan malzemelerin bir araya getirilmesiyle şekillenmiştir. Bu yönüyle yemek, hem bereketin hem de dayanışmanın simgesi hâline gelmiştir.

Ayırt Edici Özellikleri

Kırisin karakteristik yapısı, etli bir ana yemeğin içinde tatlı ve ekşi tatların dengeli biçimde buluşmasıyla tanımlanır. Kuru soğan, salça ve etin temelini oluşturduğu bu yemekte; kuru üzüm ve ceviz gibi malzemeler tatlılık katarken, sumak ekşiliğiyle denge sağlar. Bu bileşenler, yemeğe yöreye özgü bir damak tadı kazandırır.

Üretim Yöntemi

Yemek, büyük gruplar için hazırlanır; örnek tarif 100 kişiliktir. Hazırlık süreci üç aşamada yürütülür:

• Köfte Hazırlığı: Yağsız kıyma, ince köftelik bulgur, salça ve baharatlarla yoğrularak misket büyüklüğünde köfteler yapılır.
• Ön Hazırlık: Pirinç, nohut, kuru üzüm, ceviz, kemikli et ve sumak ayrı ayrı haşlanır ve süzülerek bekletilir.
• Pişirme: Büyük bir kazanda sıvı yağda kavrulan soğana salça eklenir. Ardından haşlanmış malzemeler ve köfteler ilave edilir. Ilık suyla birlikte kısık ateşte 45 dakika pişirilir. Sumak taneleri son 5 dakikada eklenir.

Yemek sıcak servis edilir; tercihe göre yanında dilimlenmiş kuru soğanla sunulabilir.

Coğrafi Sınır ve Malzeme Kökeni

Hakkâri kırisin üretimi, Hakkâri il sınırları içinde gerçekleşmelidir. Kullanılan koyun eti ve kıyma, Hakkâri’de yetiştirilen hayvanlardan elde edilir. Üzüm ve ceviz de yörede yetişen ürünlerdir. Sumak, yemeğe özgün ekşiliğini kazandıran temel bileşendir.

Tescil ve Denetim

Hakkâri kıris, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 19 Aralık 2017 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiştir. Tescil başvurusu, Hakkâri Aşçılar ve Pastacılar Derneği tarafından yapılmıştır. Ürünün üretimi, işlenmesi ve pazarlanması; Hakkâri Aşçılar ve Pastacılar Derneği, Hakkâri Ticaret ve Sanayi Odası, Hakkâri Belediyesi, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı ve Hakkâri Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden oluşan denetim mercii tarafından yılda bir kez denetlenir. Gerekli durumlarda ek denetimler yapılabilir.