Halfeti, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Şanlıurfa iline bağlı, tarihi ve doğal zenginlikleriyle dikkat çeken bir ilçedir. Fırat Nehri’nin doğu kıyısında konumlanmış olan Halfeti, hem coğrafi konumu hem de kültürel birikimi ile önemli bir turizm destinasyonuna dönüşmüştür. 2000 yılında tamamlanan Birecik Barajı ile ilçenin büyük bir bölümü su altında kalmış ve bu durum, bölgenin yerleşim düzeninde ve ekonomik yapısında önemli değişiklikler yaratmıştır. Bu gelişme sonrası Halfeti, “Eski Halfeti” ve “Yeni Halfeti” olarak ikiye ayrılmıştır. 2013 yılında Cittaslow (Sakin Şehir) unvanı kazanarak dünya genelinde farkındalık yaratmıştır.
Yapay zeka ile oluşturulmuştur.
Coğrafi Konum, Yüzölçümü ve İklim
Konumu ve Sınırları
Halfeti, Şanlıurfa'nın batısında yer alır. Doğusunda Bozova, güneyinde Birecik, batısında Gaziantep’in Araban, Yavuzeli ve Nizip ilçeleri, kuzeyinde ise Adıyaman’ın Besni ilçesi ile komşudur. İlçenin yüzölçümü 643-646 km² arasında değişmektedir. Eski yerleşim yeri Fırat Nehri kıyısında 385 metre rakımda bulunurken, baraj sonrası kurulan Yeni Halfeti 10 km doğuda Karaotlak mevkiindedir.
Halfeti (Kaynak: Şanlıurfa Belediyesi)
İklim ve Bitki Örtüsü
Halfeti’de genellikle karasal iklim hüküm sürer. Ancak Fırat Nehri ve Birecik Barajı’nın oluşturduğu mikroklima, özellikle kıyı bölgelerinde daha yumuşak bir iklimin oluşmasını sağlamıştır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıman ve az yağışlıdır. Bu özel iklim, bölgenin doğal çeşitliliğini artırmış, bitki örtüsünü zenginleştirmiştir.
Halfeti (Kaynak: Şanlıurfa Belediyesi)
Tarihî Gelişim
Antik ve Orta Çağ Dönemi
Halfeti’nin tarihi, M.Ö. 2000’li yıllara kadar uzanır. Eski adıyla Şitamrat, Asur Kralı III. Salmanassar tarafından MÖ 855 yılında fethedilmiştir. Yunanlar buraya Urima, Süryaniler Kal’a Rhomeyta veya Hesna the Romaye, Araplar ise Kal’at-ül Rum, Bizanslılar da Romaion Koyla adını vermiştir.
Halfeti (Kaynak: Şanlıurfa Belediyesi)
İslam ve Osmanlı Dönemi
1280’de Memluk komutanı Beysari tarafından kuşatılan ilçe, 1290’da Memluk Sultanı Eşref tarafından fethedilmiş ve Kal’at-ül Müslimin olarak adlandırılmıştır. Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı topraklarına katılan Halfeti, bu dönemde ticaret yolları üzerinde bulunması sayesinde gelişmiştir. 19. yüzyılda tarım ve ticaretin merkezi haline gelen ilçe, Osmanlı’nın bölgedeki önemli idari merkezlerinden biri olmuştur.
Halfeti (Kaynak: Şanlıurfa Belediyesi)
Doğal Yapı ve Ekosistem
Halfeti’nin coğrafyası, Fırat Nehri ve baraj gölü ile şekillenmiştir. Eski Halfeti, su altında kalmasına rağmen, Rumkale ve çevresindeki tarihi yapılarla hâlâ ayakta durmakta ve turistik çekim merkezi olmaya devam etmektedir. İlçenin doğu kesimi dağlık, batı ve kuzeybatı kesimi ise verimli alüvyal topraklarla çevrilidir.
Toprak ve Tarım
Halfeti toprakları genellikle kil ve killi-tınlı yapıya sahiptir. Kireç yönünden zengin, organik madde bakımından fakir olan bu topraklarda Antep fıstığı, üzüm, badem, nar, ayva, incir ve elma gibi ürünler yetiştirilmektedir. Baraj sonrası sulu tarım alanı azalmış, ancak zeytinlik ve fıstıklık alanlar artmıştır.
Kara Gül
Halfeti, dünyada sadece bu bölgede yetişen nadir bir bitki olan Kara Gül (Rosa odorata 'Louis XIV') ile ünlüdür. Siyah renge yakın, kadifemsi bir görüntüye sahip bu gül, bölgedeki özel iklim ve toprak koşullarının bir sonucudur. Kara Gül, 2021 yılında coğrafi işaret alarak tescillenmiş ve Halfeti ile özdeşleşmiştir.
Halfeti'nin Karagülü (Kaynak: Anadolu Ajansı)
Kültürel Miras ve Mimari
Rumkale
Fırat Nehri kıyısında yer alan Rumkale, Roma, Bizans, Memluk ve Osmanlı dönemlerinde askeri ve dini merkez olarak kullanılmıştır. İnanç turizmi açısından da önem taşıyan bu yapı, tekne turları ile ziyaretçilerini ağırlamaktadır.
Rumkale (Kaynak: Kültür Portalı)
Taş Mimari ve Geleneksel Yapılar
Halfeti evleri, bölgeye özgü “Nahat Taşı” kullanılarak inşa edilmiştir. Bu taş havayla temas ettiğinde sertleşir ve dayanıklı hale gelir. Osmanlı ve Eyyubi döneminden kalan taş yapılar, mimari bütünlüğünü büyük ölçüde korumaktadır
Nüfus ve Yerleşim Düzeni
2008 verilerine göre Halfeti'nin nüfusu yaklaşık 39.861’dir. Bu nüfusun büyük kısmı kırsal alanda yaşamaktadır. Birecik Barajı'nın yapımı ile bazı köyler su altında kalmış, yerleşimler kara içlerine kaydırılmıştır. Yeni Halfeti, modern bir yerleşim planına sahipken, Eski Halfeti nostaljik ve turistik bir merkez olarak korunmaktadır.
Halfeti (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
Ekonomi ve Geçim Kaynakları
Halfeti ekonomisi tarım, hayvancılık ve turizme dayanmaktadır. Küçükbaş hayvancılık, özellikle kırsal köylerde yaygındır. Sanayi gelişmemiştir, ancak turizmle birlikte el sanatları, gastronomi, ve tekne turizmi gibi sektörlerde canlanma yaşanmaktadır.
Yöresel Mutfak ve Gastronomi Kültürü
Halfeti, zengin mutfağıyla Güneydoğu Anadolu mutfak kültürünün özgün örneklerini sunar. İlçede her yıl düzenlenen Meyve Yemekleri Festivali, bu özgün mutfağın tanıtımını amaçlar.
Öne Çıkan Yöresel Yemekler
- Erik Tava: Yeşil erik ve kuzu eti ile yapılan bir ana yemektir.
Yöresel Erik Tavası (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
- Nar Ekşili Soğan Kebabı: Kıyma ve soğanın nar ekşisiyle harmanlanmış hali.
Yöresel Soğan Kebabı (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
- Ayva Güveci: Ayva, patates ve etin birleşiminden oluşur.
Yöresel Ayva Güveci (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
- Yenidünya Kebabı: Loquat meyvesiyle yapılan özel bir kebap.
Yöresel Yeni Dünya Kebabı (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
- Kuru Meyveli Pilav: Pirinç, badem, fıstık ve kuru meyvelerle hazırlanır.
Yöresel Pilav (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
Turizm ve Cittaslow Statüsü
Cittaslow (Sakin Şehir) Kimliği
Halfeti, 2013 yılında Türkiye'nin 9. Sakin Şehri olarak Cittaslow ağına katılmıştır. Bu unvanla birlikte, geleneksel yaşam tarzı, çevreci politikalar ve yerel kültür korunmaya başlanmıştır.
Turistik Aktiviteler
- Tekne Turları: Fırat Nehri üzerinde yapılan turlar sayesinde Rumkale, batık cami minaresi ve Eski Halfeti’nin taş evleri gezilebilmektedir.
- Kültürel Etkinlikler: Fotoğrafçılık festivalleri, doğa yürüyüşleri, tarihî keşif turları.
- Köy Turları: Savaşan Köyü, suya gömülü taş evleriyle en dikkat çeken noktalardan biridir.
Halfeti, hem geçmişiyle hem de bugünkü yaşam tarzıyla adeta zamanın yavaş aktığı bir coğrafyadır. Tarihi mirası, kültürel zenginliği ve sakin şehir unvanı ile Türkiye’nin değerlerinden biridir. Cittaslow hareketiyle birlikte, sürdürülebilir kalkınma anlayışı benimsenmiş; tarım, turizm ve kültürel yaşam dengeli şekilde ilerlemektedir. Kara Gül simgesiyle bütünleşen Halfeti; doğal peyzajı, tarihî yapıları ve geleneksel mimarisiyle dikkat çeken bir yerleşimdir.
Halfeti (Kaynak: Halfeti Belediyesi)
