Hanak, Türkiye'nin kuzeydoğusunda, Ardahan iline bağlı bir ilçedir. Urartu dönemine kadar uzanan tarihîyle çok katmanlı bir kültürel mirasa sahip olan ilçe, aynı zamanda yüksek rakımı ve karasal iklimiyle şekillenen bir doğal çevreye sahiptir. Tarım ve hayvancılığın temel ekonomik faaliyetler olduğu Hanak, günümüzde kırsal nüfusun ağırlıkta olduğu, nüfus kaybı yaşayan bir yerleşim profili çizmektedir. Yerel mimari kalıntılar, coğrafi işaretli gıda ürünleri ve geleneksel yaşam biçimi, ilçenin sosyo-kültürel kimliğini belirleyen başlıca unsurlar arasında yer almaktadır.
Tarihçe
M.Ö. 680’li yıllara kadar Urartu Krallığı’nın egemenliği altında bulunan Hanak’ın, yazılı kaynaklarda geçen en eski adı, Kırmalar mevkiinde yer alan kaya yazıtındaki Urartuca ifadelerden yola çıkılarak “Tarju” olarak tespit edilmiştir.
Tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapan Hanak, Oğuzların bölgeye yerleşmesiyle farklı adlarla anılmaya başlamıştır. Bunlar arasında “Kanak” ve “Kanık” gibi varyantlar yer almaktadır. Bu adların, Oğuz boylarından olan Kıpçakların kullandığı lehçeyle ilişkili olarak, “Khanah” adlı bir oymağın ismiyle bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Zaman içinde, dilsel evrim sonucu baştaki “K” harfinin düşmesi ve sondaki “H” harfinin Türkçedeki büyük ünlü uyumuna uygun olarak “K” harfine dönüşmesiyle birlikte, bugünkü “Hanak” ismi ortaya çıkmıştır.
Hanak, 1 Mart 1921 tarihinde Türk milli kuvvetleri tarafından işgalden kurtarılmış; 18 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşmasıyla bu durum siyasi bir zemine oturtulmuştur. Başlangıçta Ardahan’a bağlı bir nahiye statüsünde olan Hanak, 1958 yılında ilçe statüsüne kavuşarak idari olarak Kars’a bağlanmıştır. 1992 yılında ise Ardahan’ın il olmasıyla birlikte bu ile dahil edilmiştir.
Hanak (Ardahan Hanak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)
Coğrafi Yapı
Hanak; doğusunda Çıldır, batısında Artvin ili, kuzeyinde Damal ilçesi, güneyinde ise Ardahan ili ile çevrilidir. Batısında Cin Dağı, doğusunda Yelatan Dağı ve Oğuz yaylaları yer alır. İlçeyi Hanak Çayı baştan sona geçmektedir. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 1800 metredir.
Toplam arazi varlığı 451.867 dekar olan Hanak’ta dağlık alanlar 7.200 dekar, tarım alanları 130.000 dekar (ekili alan), mera-yayla-çayır arazileri 308.267 dekar ve ormanlık alan ise 6.400 dekar civarındadır.
Hanak'ın Coğrafi Yapısı (Anadolu Ajansı)
İklim
Hanak karasal iklim kuşağında yer almaktadır. Kışlar oldukça sert ve soğuk geçerken, yaz ayları ılık ve genellikle yağışlıdır. En düşük sıcaklık -35 °C, en yüksek sıcaklık ise +25 °C civarındadır.
Nüfus
2024 yılı verilerine göre Ardahan ilinin Hanak ilçesinin toplam nüfusu 7.836 kişidir.Bu nüfusun 2.789'u ilçe merkezinde, 5.047'si ise belde ve köylerde yaşamaktadır.İlçenin yıllık nüfus artış hızı ‰ -24,8 olarak kaydedilmiştir, bu da nüfusta azalma olduğunu göstermektedir.
Ekonomik Yapı
İlçenin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Özellikle büyükbaş hayvancılık yaygındır. Tarımsal faaliyetler, yüksek rakım ve iklim koşulları nedeniyle sınırlı düzeydedir. Tarım yapılan başlıca ürünler arpa, buğday ve patatestir. Ayrıca geniş meraları sayesinde süt ürünleri üretimi de önemli yer tutar.
Kültürel ve Tarihî Miras
Hanak’ta tarihi ve kültürel değer taşıyan birçok yapı ve kalıntı bulunmaktadır. Selamverdi Mahallesi’ndeki kilise kalıntısı ve şehir merkezinin güneybatısında, yaklaşık 5 km mesafede yer alan Kırnav Kalesi önemli yapılar arasındadır. Ayrıca Ortakent yakınlarındaki Harosman mevkiinde yer alan, kaya içine oyulmuş mağaralar, arkeolojik ve tarihsel açıdan büyük öneme sahiptir.
Hanak Mağaraları (Anadolu Ajansı)
Yemek Kültürü
Hanak mutfağı, Doğu Anadolu mutfağının temel özelliklerini taşımakla birlikte, hayvancılığa dayalı yaşam tarzının etkileri mutfak kültürüne yansımıştır. Etli yemekler, süt ürünleri, hamur işleri (özellikle erişte ve kete gibi) önemli bir yer tutar. Hanak tel peyniri Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret tescili alan bir yiyecektir.
