Hasankeyf, adını Arapça “Hısnıkeyfa” ifadesinden alır ve bu ifade “kaya hisarı” ya da “taş kale” anlamına gelir. Dicle Nehri kıyısında yer alan ören yeri, tarih boyunca Diyarbakır ve Cizre arasında önemli bir kara ve su yolu güzergâhında bulunmuştur. Bu konum, ticaret yolları üzerinde yer alması ve savaşların azlığı sebebiyle Hasankeyf’i kültürel bir merkez haline getirmiştir.

Roma döneminde İran sınırının denetimi amacıyla inşa edilen kale, kentin stratejik önemini artırmıştır. Ardından Emeviler, Abbasiler, Artuklular, Eyyûbîler, Akkoyunlular ve Osmanlılar gibi farklı siyasal yapılar Hasankeyf’te egemenlik kurmuştur. 1071 Malazgirt Savaşı sonrasında bölge Selçuklulara katılmış, 1232 yılında Eyyûbîler tarafından ele geçirilmiş, 15. yüzyıl başlarına dek Akkoyunlular tarafından yönetilmiştir. 1473’teki Otlukbeli Savaşı sonrasında Safevîler, ardından 1515 yılında Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi ile Osmanlılar bölgeye hâkim olmuştur.

^{Hasankeyf (Türkiye Kültür Portalı)}

Kazı ve Koruma Çalışmaları

Hasankeyf’te ilk bilimsel arkeolojik kazılar 1986 yılında Mardin Müzesi Müdürlüğü başkanlığında, Prof. Dr. M. Oluş Arık danışmanlığında başlatılmış ve 2004 yılına kadar sürdürülmüştür. 2004–2017 yılları arasında Prof. Dr. Abdüsselam Uluçam başkanlığında kazılar devam etmiştir. 2018–2021 döneminde Batman Müzesi ve Hasankeyf Müzesi başkanlığında kurtarma kazıları yapılmıştır. 2021 yılından itibaren kazı ve araştırmalar Mardin Artuklu Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Zekai Erdal başkanlığında sürdürülmektedir.

Kazı çalışmaları kapsamında Demir Çağı’ndan Helenistik döneme, Doğu Roma’dan Osmanlı’ya dek pek çok yapısal kalıntı ortaya çıkarılmıştır. Bunlar arasında İç Kale-Yukarı Şehir bölgesindeki Büyük Saray, Küçük Saray, Ulu Cami, eski mezarlık; Aşağı Şehir bölgesindeki Zeynel Bey Külliyesi, Artuklu Hamamı, İmam Abdullah Zaviyesi, Eyyûbî Kızlar Camii, Er-Rızk Camii ve Süleyman Han Camii sayılabilir.

1981 yılında I. derece arkeolojik sit alanı ilan edilen bölge, Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında jeoteknik ve arkeolojik açıdan detaylı biçimde belgelenmiştir. 2017–2020 yılları arasında anıt eserlerin taşınması ve korunması amacıyla yürütülen çalışmalarda Zeynel Bey Türbesi, Artuklu Hamamı, İmam Abdullah Türbesi, Orta Kapı, Er-Rızk Camii minaresi ve Süleyman Han Camii’ne ait bazı mimari unsurlar Hasankeyf Kültür Parkı’na taşınmıştır.

Hasankeyf Höyük

Hasankeyf Örenyeri’ne bağlı Hasankeyf Höyük’te 2008–2019 yılları arasında gerçekleştirilen kurtarma kazıları sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda burası Anadolu’nun bilinen en eski Neolitik yerleşim alanlarından biri olarak kabul edilmektedir. İlk iskan izleri M.Ö. 10. binyılın ikinci yarısına, Çanak Çömleksiz Neolitik (PPNA) döneme tarihlenmektedir. Aynı alanda Demir Çağı ve Helenistik döneme ait kalıntılar da açığa çıkarılmıştır. Hasankeyf Höyük, günümüzde Ilısu Baraj Gölü suları altında kalmıştır.

Hasankeyf Müzesi

Hasankeyf Müzesi, Batman ili Hasankeyf ilçesindeki yeni yerleşim alanında, Kültür Mahallesi Müze Caddesi’nde bulunmaktadır. Müze inşaatına 2012 yılında başlanmış; 2015’te geçici, 2019’da ise kesin kabulü yapılmıştır. 29 Eylül 2018 tarihinde zemin kat teşhir salonunun ziyarete açılmasıyla faaliyete geçen müze, 10 Mayıs 2019 tarihli Bakanlık Oluru ile “Hasankeyf Müzesi Müdürlüğü” statüsü kazanmıştır.

Müze koleksiyonları arasında jeomorfolojik malzemeler, bitki fosilleri, arkeolojik, etnografik ve mimari öğeler, sikkeler, mühür ve tabletler yer almaktadır. Eserler, kronolojik düzende ve tematik olarak iki katlı 14 ayrı salonda teşhir edilmektedir. Sergilenen objeler Paleolitik Dönem’den Cumhuriyet Dönemi’ne kadar uzanan geniş bir tarih aralığını kapsamaktadır. Müze koleksiyonuna dâhil edilen eserler; Batman, Diyarbakır, Siirt ve Mardin’deki çeşitli höyüklerde ve nekropol alanlarında gerçekleştirilen kazılardan elde edilmiştir.

Müzenin önemli bir bölümü, 1136–1206 yılları arasında yaşamış olan bilim insanı El-Cezerî’ye ayrılmıştır. El-Cezerî Bilim Salonu’nda, sibernetik ve mekanik alanındaki çalışmalarına ilişkin canlandırmalar ve icat örnekleri yer almaktadır.

^{Hasankeyf Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Dönemsel Kapsam

Hasankeyf Örenyeri’nde tespit edilen kalıntılar Neolitik, Kalkolitik, Tunç, Demir, Helenistik, Roma, Erken Bizans, Büyük Selçuklu, Artuklu, Eyyûbî, Akkoyunlu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerini kapsamaktadır. Elde edilen buluntular ve mimari yapılar, Hasankeyf’in tarih boyunca çeşitli kültürel ve siyasal yapılarla etkileşimde bulunduğunu göstermektedir.

Adres ve İletişim Bilgileri

Hasankeyf Örenyeri: Eski Hasankeyf Kale Mahallesi, İç Kale – Hasankeyf/Batman

Hasankeyf Müzesi: Kültür Mahallesi, Müze Caddesi, No:16 Hasankeyf/Batman

Telefon: 0 488 502 49 30

E-posta: hasankeyfmuzesi@ktb.gov.tr