Haumea, Güneş Sistemi’nin Neptün ötesi bölgesi olarak bilinen Kuiper Kuşağı’nda yer alan bir cüce gezegendir. 7 Mart 2003’te keşfedilen bu gök cismi, başlangıçta “2003 EL61” kod adıyla anılmış ve 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği tarafından Haumea adı verilmiştir.

Adını Hawaii mitolojisinde bereket ve doğum tanrıçası Haumea’dan alır; iki bilinen uydusu Hi’iaka ve Namaka ise onun mitolojik kızlarının adlarını taşır. Haumea, Güneş Sistemi’ndeki en hızlı dönen büyük gökcisimlerinden biri olarak bilinir.

Boyut ve Mesafe

Haumea, elipsoidal bir şekle sahip olup boyutları yaklaşık olarak 1.000 km, 1.600 km ve 2.000 km’dir. Ortalama ekvator çapı yaklaşık 1.740 kilometre olan Haumea, Dünya’nın çapının yaklaşık 1/7’sine eşittir. Güneş’e uzaklığı ortalama 43 astronomik birimdir (yaklaşık 6,5 milyar kilometre). Bu mesafeden dolayı yüzeyi aşırı soğuktur ve yaşam için uygun koşullar bulunmamaktadır.

Yörünge ve Dönüş

Haumea, Güneş etrafındaki bir turunu yaklaşık 282–285 Dünya yılında tamamlar. Kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 3,9 saatte tamamlayan Haumea, bu hızlı rotasyonu sayesinde elipsoidal, yani yumurta benzeri bir şekil kazanmıştır. Bu hızlı dönüş, yüzeydeki gerilme kuvvetlerinin farklılaşmasına ve cüce gezegenin şeklinin belirgin biçimde bozulmasına neden olur.

^{Haumea (Pixabay)}

Yapı ve Bileşim

Haumea’nın yüzeyi büyük ölçüde kristal su buzu ile kaplıdır ve yüzey alanının yaklaşık üçte biri farklı renk tonlarına sahiptir. Bu koyu kırmızı bölge (Dark Red Spot, DRS) muhtemelen mineral ve organik bileşiklerden oluşmaktadır. Yüzeydeki buz oranı %66 ile %80 arasında tahmin edilmektedir. Ayrıca buzun altında radyoaktif maddelerin (potasyum-40, toryum-232 ve uranyum-238) varlığı yüzeydeki gerilme kuvvetleriyle serbest kalabilir ve potasyum siyanür gibi organik tuz bileşikleri bulunabilir. Haumea’nın şekli ve hızlı dönüşü, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce Kuiper Kuşağı’ndaki başka bir gök cismiyle yaşanan büyük bir çarpışmanın sonucudur. Çarpışma sonucu kopan parçalar, Haumea’nın uyduları Hi’iaka ve Namaka’yı oluşturmuştur.

Uydular ve Halkalar

Haumea’nın bilinen iki uydusu vardır: Namaka, iç uydu; Hi’iaka ise dış uydudur. Her ikisi de 2005 yılında keşfedilmiş ve Haumea’nın mitolojik kızlarından esinlenerek isimlendirilmiştir. Hi’iaka, Hawaii adasının ve hula dansçılarının koruyucu tanrıçası olarak kabul edilirken, Namaka Hawaii mitolojisinde bir su ruhudur. Haumea ayrıca halkalara sahip olduğu bilinen ilk Kuiper Kuşağı nesnesidir. Bu halkaların varlığı, dünya genelindeki teleskoplarla yapılan gözlemler sonucunda 2017 yılında duyurulmuştur.

^{Hauma (Anadolu Ajansı)}

Araştırmalar ve Gözlemler

Haumea ve uydularının yapısı, yakın kızılötesi spektroskopi ve ışık eğrisi analizleri ile incelenmiştir. Bu çalışmalar, yüzeydeki kristal su buzunun dağılımını, DRS’nin özelliklerini ve uyduların yörüngesel konumlarını belirlemede kullanılmıştır. Avrupa Güney Gözlemevi (ESO) Çok Büyük Teleskop (VLT) Gözlemevi’ndeki SINFONI spektrografı ile elde edilen veriler, Haumea’nın benzersiz yüzey özelliklerini detaylı şekilde ortaya koymuştur.

Oluşum ve Evrim

Haumea, Kuiper Kuşağı’nda yaklaşık 4,5 milyar yıl önce gerçekleşen büyük bir çarpışmanın sonucunda oluşmuştur. Teğetsel bir çarpışma, Haumea’nın dağılmadan varlığını sürdürmesini sağlamış ve kopan parçalar uydularını oluşturmuştur. Bu felaket niteliğindeki çarpışma, Haumea’nın hızlı dönüşü ve benzersiz elipsoidal şeklinin oluşumunda kritik rol oynamıştır.