Havacılık sektöründe güvenlik en önemli unsurlardan biri olarak kabul edilir. Her ne kadar modern uçaklar farklı hava koşullarına dayanacak şekilde üretilmiş olsa da, özellikle aşırı soğuk hava şartlarında uçakların aerodinamik yapıları, motor verimlilikleri ve elektronik sistemleri titizlikle değerlendirilir. Bu testler, olası kaza ve yaralanmaların önüne geçmek, operasyonel riskleri en aza indirmek ve uçuş güvenliğini en üst seviyeye çıkarmak amacıyla gerçekleştirilir. Testlerin amacı hava aracı üzerindeki olumsuz durumların önüne geçmek, riski en aza indirmektir.

_{Kaynak: Savunma Sanayii Başkanlığı}

1. Buzlanma ve Kar

• Kanat ve Gövde Buzlanması: Uçak yüzeylerinde buzlanma oluşabilir, bu da aerodinamik özellikleri bozarak kaldırma kuvvetini azaltır ve sürtünmeyi artırır.
• Pitot Tüpleri ve Sensörler: Uçaklardaki hava hızını ölçen pitot tüpleri buzlanabilir, hız ve yükseklik gibi hayati verilerin yanlış okunmasına yol açabilir.
• Pist Buzlanması: Pistlerin buzlanması iniş ve kalkışlarda kayma riskini artırabilir, frenleme mesafesini uzatabilir.

2. Hidrolik ve Mekanik Sistemler

• Hidrolik Sıvılar: Çok düşük sıcaklıklarda hidrolik sıvılar kalınlaşabilir ve sistemlerin verimli çalışmasını zorlaştırabilir.
• Kapılar ve Bağlantı Noktaları: Soğuk hava, metalin büzülmesine neden olabilir, bu da bazı parçaların sıkışmasına veya çalışma zorluklarına yol açabilir.

3. Hava Trafik Yönetimi ve Gecikmeler

• Buz Çözme İşlemleri: Uçakların buzlanmasını önlemek için yapılan de-icing (buz çözme) işlemleri ek süre gerektirir ve uçuş gecikmelerine neden olabilir.
• Görüş Mesafesi: Kar yağışı, sis ve buzlanma nedeniyle görüş mesafesi azalabilir, bu da operasyonları yavaşlatabilir veya iptallere neden olabilir.
• Rüzgar ve Türbülans: Soğuk hava genellikle daha şiddetli rüzgârlarla birlikte gelir ve türbülans riskini artırabilir.

4. Kabin İç Sıcaklığı ve Yolcu Konforu

• Kabin Isıtma: Çok düşük sıcaklıklarda kabin içi ısıtma sistemleri daha fazla enerji tüketebilir. Bu durum uzun uçuşlarda dikkatle yönetilmelidir.
• Basınçlandırma Sorunları: Ani sıcaklık değişimleri, uçak gövdesinin genleşip büzüşmesine neden olabilir, bu da basınçlandırma sistemlerini zorlayabilir.

Soğuk hava testleri nerede yapılır?

1. Özel Test Merkezleri

Bazı havacılık şirketleri ve test kuruluşları, kontrollü ortamda düşük sıcaklık testleri yapabilmek için özel tesisler kullanır. Bu tesislerde sıcaklık, rüzgar, nem ve buzlanma koşulları yapay olarak oluşturulabilir.

McKinley İklim Laboratuvarı (ABD, Florida)

ABD Hava Kuvvetleri’ne ait olan bu laboratuvar, uçakları aşırı soğuk ve sıcak hava koşullarında test etmek için kullanılır. -65°C'ye kadar düşük sıcaklıklara ulaşabilen bu laboratuvarda, uçaklar ve sistemleri kapsamlı testlerden geçirilir.

Airbus İklim Test Merkezi (Almanya, Hamburg)

Airbus, uçaklarının soğuk hava performansını değerlendirmek için Hamburg'daki özel test merkezini kullanır. Burada donma koşulları, buzlanma ve hidrolik sistem dayanıklılığı test edilir.

2. Doğal Soğuk Bölgelerde Testler

Bazı uçak üreticileri ve havayolu şirketleri, testlerini gerçek dünya koşullarında yapmak için aşırı soğuk hava koşullarına sahip bölgeleri tercih eder.

Yellowknife (Kanada)

Kanada'nın kuzeyindeki Yellowknife şehri, aşırı soğuk hava testleri için sıkça kullanılan bir bölgedir. Airbus ve Boeing gibi büyük üreticiler, uçaklarının motor çalıştırma, buzlanma ve sistem dayanıklılığını test etmek için burada denemeler yapmaktadır.

Ivalo Havalimanı (Finlandiya)

Finlandiya’nın kuzeyinde yer alan Ivalo Havalimanı, aşırı soğuk hava testleri için kullanılan önemli merkezlerden biridir. Özellikle iniş-kalkış performansı, buzlanma önleyici sistemler ve frenleme testleri burada gerçekleştirilir.

Sibirya (Rusya)

Rusya’nın Sibirya bölgesi, uçak motorlarının aşırı soğuk hava koşullarında çalıştırılmasını test etmek için sıkça tercih edilir. Özellikle Rus yapımı uçakların ve motorların kış koşullarındaki dayanıklılığı burada test edilir.

Test yöntemi farklılıkları

Soğuk hava testlerinde hangi yöntemin daha elverişli olduğu, testin amacına ve değerlendirilecek faktörlere bağlıdır. Kontrollü laboratuvar testleri, hava koşullarının ayarlanabilir olması sayesinde daha güvenilir ve tekrarlanabilir sonuçlar sunar. Bu yöntemle buzlanma, hidrolik sistemler ve yakıt hatları gibi kritik bileşenler detaylı şekilde test edilebilir. Ancak, gerçek dünya koşullarını tam olarak yansıtmayabilir ve büyük uçaklar için uygun olmayabilir. Doğal soğuk ortam testleri ise uçakların motorları, elektronik sistemleri ve mekanik bileşenlerinin gerçek hava şartlarında nasıl tepki verdiğini gözlemlemek açısından avantajlıdır. Bu testler, rüzgar, kar ve buzlanma gibi faktörleri içeren gerçekçi senaryolar sunar ancak hava koşulları kontrol edilemediği için test süreçleri uzayabilir ve lojistik zorluklar yaratabilir. En uygun yaklaşım, laboratuvar testleri ile temel güvenlik ve performans değerlendirmelerinin yapılması, ardından doğal ortam testleri ile uçakların gerçek hava koşullarındaki dayanıklılığının doğrulanmasıdır. Bu şekilde, hem güvenlik standartları sağlanmış olur hem de uçakların farklı iklim koşullarında güvenilir bir şekilde çalıştığı garanti altına alınır.

Türkiye'nin doğal ortam tercihi

Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından geliştirilen T625 GÖKBEY genel maksat helikopteri, İsveç'in Kiruna bölgesinde, gerçek koşullarda test edilmiştir.

Yaklaşık bir ay süren bu testlerde, helikopterin -30°C'ye varan düşük sıcaklıklarda performansı ve dayanıklılığı değerlendirmiş, toplamda 60 saatlik uçuş süresi boyunca 600'ün üzerinde test senaryosu uygulanmıştır.

Ayrıca Türkiye'nin yerli elektrikli otomobili TOGG da , -40°C'ye varan soğuk hava testlerine tabi tutulmuştur. Bu testler, aracın batarya performansı ve genel dayanıklılığını değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. TOGG'un soğuk hava testleri ise Arjantin'in Tierra del Fuego bölgesindeki Ushuaia kentinde bulunan akredite test merkezinde gerçekleştirilmiştir. Bu testler sırasında araç, -40°C'ye varan zorlu hava koşullarında değerlendirilmiştir.