HD 80606b, Güneş Sistemi dışındaki ötegezegenler arasında oldukça dikkat çekici fiziksel ve yörüngesel özelliklere sahip bir gaz devidir. Pegasus Takımyıldızı'nda, Dünya’dan yaklaşık 190 ışık yılı uzaklıkta yer alan HD 80606 sisteminde, HD 80606 adlı G5V sınıfında bir anakol yıldızının etrafında dolanır. Bu gezegen, özellikle son derece eliptik yörüngesi ve buna bağlı olarak yaşadığı ani sıcaklık değişimleri ile öne çıkmaktadır. HD 80606b, ilk kez 2001 yılında Doppler spektroskopisi yöntemiyle keşfedilmiştir.
HD 80606b. (NASA)
Fiziksel ve Yörüngesel Özellikleri
- Yıldız: HD 80606
- Yıldız Tipi: G5V (Güneş benzeri)
- Uzaklık: ~190 ışık yılı (58 parsek)
- Keşif Yılı: 2001
- Keşif Yöntemi: Radyal hız yöntemi
- Yarıçap: 1.03 ± 0.06 Jüpiter yarıçapı
- Kütle: 3.94 ± 0.11 Jüpiter kütlesi
- Ortalama Yörünge Yarıçapı: ~0.449 AU
- Yörünge Dışmerkezliği: 0.9336 ± 0.0002 (aşırı eliptik)
- Yörünge Dönemi: 111.44 Dünya günü
- Transit Durumu: Evet (2009’da tespit edilmiştir)
- Eksenel Eğiklik (oblik): ~53° (eğimli yörünge)
- Günberi (periapsis): 0.03 AU (Merkür yörüngesinden daha yakın)
- Günöte (apoapsis): ~0.85 AU (Venüs yörüngesine yakın mesafede)
Yörüngesel Aykırılık ve Termal Etkiler
HD 80606b’nin en dikkat çeken özelliği, eliptik yörüngesidir. Yörünge dışmerkezliği (eccentricity) 0.93 gibi son derece yüksek bir değere sahiptir. Bu durum, gezegenin yıldızına yaklaştığında çok kısa sürede aşırı şekilde ısınmasına neden olur. Günberiye yaklaştığında, birkaç saat içerisinde atmosfer sıcaklığı yaklaşık 500 K’den 1500 K’ye kadar yükselir. Günötede ise bu sıcaklık dramatik biçimde düşer. Bu ısıl değişim, gezegenin atmosferinde şok dalgaları ve türbülanslara yol açar. Spitzer Uzay Teleskobu’nun gözlemleri, bu sıcaklık geçişlerinin güçlü kızılötesi radyasyon emisyonlarına neden olduğunu göstermiştir.
Atmosferik Gözlemler
HD 80606b, yıldız önünden geçiş yaptığı için atmosferi hakkında spektral veriler elde edilebilmiştir. Transit sırasında alınan veriler, gezegen atmosferinde hidrojen, helyum ve potansiyel olarak su buharı bulunduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, ani sıcaklık artışları nedeniyle atmosferin üst katmanlarında şişme, genişleme ve iyonlaşma etkileri gözlemlenmiştir. Bu durum, gezegenin geçici olarak atmosferik kaçış (atmospheric escape) süreçleri yaşamasına neden olabilir.
Yıldız Sistemi ve Dinamik Etkileşimler
HD 80606b, HD 80607 adlı neredeyse aynı özelliklerde bir ikiz yıldızla (ikili yıldız sistemi) birlikte bulunur. Bu yıldız çifti arasındaki uzaklık yaklaşık 1200 AU olup, bu mesafeden kaynaklanan Kozai-Lidov etkisi, gezegenin yörüngesinin bu denli eliptik hale gelmesinde önemli bir rol oynamış olabilir. Bu mekanizma, eğimli ve uzun dönemli yörüngesel evrim senaryoları ile açıklanır. Sonuç olarak HD 80606b’nin bugünkü yörüngesi, sistemin uzun zaman ölçekli dinamik kararsızlıklarının bir sonucudur.
Transit Olayı ve Gözlemsel Önemi
Gezegenin yıldız önünden geçişi, ilk kez 2009 yılında teleskoplarla doğrudan tespit edilmiştir. Bu transit olayı, gezegenin yarıçapı, yoğunluğu ve atmosferik özellikleri hakkında daha hassas ölçümler yapılmasını sağlamıştır. Transit süresi yaklaşık 12 saat sürmekte olup, yıldızın parlaklığında yaklaşık %1’lik bir düşüş yaratır.
Bilimsel Önemi
HD 80606b, özellikle aşırı dışmerkezli yörüngeler, gezegen atmosferlerinin ani termal yanıtları, ikili yıldız etkileri, ve yörüngesel evrim süreçleri konularında astrofiziksel modellere önemli katkılar sağlamaktadır. Bu gezegen, sistem dinamiği ile atmosfer fiziğinin kesişiminde yer alan nadir örneklerden biridir.
