Hüseyin Cavid Ev Müzesi, Azerbaycan edebiyatının büyük şair ve dramaturglarından biri olan Hüseyin Cavid’in (1882–1941) hayatı, sanatı ve ailesine ait hatıraları yaşatmak amacıyla kurulmuş bir anı müzesidir.

Müze, Bakü'nün İstiqlaliyyət (eski adıyla Komünist) Caddesi'nde 8 numaralı binada yer almaktadır ve Azerbaycan Millî İlimler Akademisi’ne bağlı olarak faaliyet göstermektedir.

^{Müze İçinden Bir Görünüm (Duygu Şahinler)}

Kuruluş Süreci

Müzenin kurulma kararı, Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin 21 Temmuz 1981 tarihli kararıyla alındı. Bu kararla Bakü ve Nahçıvan şehirlerinde Hüseyin Cavid’in 100. doğum yıl dönümüne ithafen anı müzelerinin açılması ve Cavid’in 1920–1937 yılları arasında yaşadığı Bakü'deki evin cephesinin yenilenerek bir hatıra levhası yerleştirilmesi öngörüldü.

14 Ağustos 1981 tarihli Azerbaycan Kültür Bakanlığı'nın 228 sayılı emriyle bu kapsamda kutlamaların düzenlenmesi, 15 Aralık 1981 tarihli 522 sayılı emirle ise Bakü'de bir anı müzesinin açılması planlandı. Ancak başlangıçta müze, Hüseyin Cavid’in yaşamış olduğu odalar değil, ders verdiği odalar temel alınarak kuruldu. Bu durum, müzenin gerçek anlamda Hüseyin Cavid'in yaşadığı ve eserlerini kaleme aldığı ortamlardan uzak kalmasına neden oldu.

10 Haziran 1995’te Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev başkanlığında düzenlenen tarihi toplantıda bu mesele tekrar ele alındı. 10 Temmuz 1995 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla Hüseyin Cavid’in yaşadığı dairenin (İstiqlaliyyət Caddesi 8) ikinci katındaki girişi ve üçüncü katında yer alan alanlar olmak üzere toplam 245 metrekarelik bir alan Hüseyin Cavid Ev Müzesi olarak tahsis edildi.

^{Müzeye Dair Tanıtıcı Tabela (Duygu Şahinler)}

Müze Düzeni ve Koleksiyon

Müzenin 130 metrekarelik kısmı kalıcı sergi alanı olarak düzenlenmiştir. Ziyaretçiler müzeye ikinci kattan giriş yaparak Cavid ailesinin yaşam atmosferine adım atarlar. Sergilenen yaklaşık 1000'e yakın obje arasında Hüseyin Cavid’e ait el yazmaları, ailesine ait ev eşyaları ve giysiler, kitaplar, aile fotoğrafları, sahnelenmiş tiyatro eserlerine ait afiş ve programlar yer almaktadır.

Ayrıca Cavid’in oğlu Ərtoğrol Cavid’in besteleri — Üzeyir Hacıbeyov’a ithaf ettiği piyano için “9 varyasyon”, “Aşk Olsun”, “Keman ve piyano için poema” gibi eserlerin notaları — plaklar, mektuplar ve çeşitli belgeler de sergilenmektedir. Kızı Turan Cavid’in çalışmalarına ait belgeler de önemli yer tutmaktadır.

Müzenin en dikkat çekici bölümlerinden biri Hüseyin Cavid’in çalışma odası ve “Repressiya Odası”dır. Burada Oqtay Sadıkzade'nin “1937'nin Repressiya Kurbanları – Kara Yazı” adlı dramatik tablosu ile V. Ucatay’ın “Zordan Üstün” adlı çalışması sergilenmekte, bu eserler Cavid ve tüm baskı kurbanları adına bir ağıt niteliği taşımaktadır.

^{Müze İçinden Bir Görünüm (Duygu Şahinler)}

Sanat Eserleri ve Özel Objeler

Müze koleksiyonunda şunlar öne çıkar:

• Oqtay Sadıkzade’nin “Cavid Dünyası” triptiği ve “Mişkinaz Hanım” portresi,
• Ömər Eldarov’un Hüseyin Cavid, Ərtoğrol Cavid, Turan Cavid ve Mişkinaz Hanım’a ait mermer büstleri,
• A. Hacıyev’in “Son Yaz” ve “Hüseyn Cavid” tabloları,
• İ. İbrahimov’un Nahçıvan’daki Cavid Anıtı maketi,
• Cavid ailesine ithaf edilen halılar ve oymalı sanat eserleri.

Fonksiyonları ve Bilimsel Çalışmalar

Bugün Hüseyin Cavid Ev Müzesi, Azerbaycan Millî İlimler Akademisi’ne bağlı bilimsel bir kurum olarak faaliyet göstermektedir. Müze bünyesinde 5 ana bölüm bulunmaktadır:

1. Cavidşünaslıq Şöbəsi – Hüseyin Cavid ve ailesinin edebî mirasını araştırma,
2. Ekspozisiya və Səyyar Sərgilər – Sergilerin hazırlanması ve düzenlenmesi,
3. Elmi-Kütləvi İşlər – Tanıtım, etkinlik ve konferanslar,
4. Elmi Fondlar – Arşivleme ve materyal koruma,
5. Elmi İnformasiya və Kitabxana – Kitap toplama, arşivleme ve okur hizmeti.

Müzenin ana arşivinde yaklaşık 11.000 obje korunmakta ve bu sayı her yıl artmaktadır. Arşivde Hüseyin Cavid’e ait el yazmaları, araştırmalar, belgeler, ses ve görüntü kayıtları ile kızları ve oğluna ait kişisel arşivler yer alır.

Yeniden Açılış ve Yayın Faaliyetleri

2000 yılında Bakü’de yaşanan deprem nedeniyle müze bir süre kapalı kalmış, restorasyonun ardından 24 Ekim 2002 tarihinde Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in katılımıyla yeniden açılmıştır. Bu tarih, aynı zamanda Hüseyin Cavid’in 120. doğum yıl dönümüdür.

Müze bugüne kadar birçok yayına imza atmıştır:

• Hüseyn Cavid "Eserleri" (2005, 5 cilt)
• "Cavid Hikmeti" aforizma kitapları
• “Topal Teymur”, “Şeyx Sənan” gibi eserlerin çok dilli baskıları
• Ərtoğrol Cavid’in müzik albümleri (CD, DVD)
• "Cavidşünaslık" araştırma serileri
• "Heydər Əliyev ve Hüseyn Cavid" monografisi
• Uluslararası konferans materyalleri

Müze, her yıl Hüseyin Cavid ve ailesinin doğum ve anma günlerini özel törenlerle kutlamaktadır. Ayrıca Nahçıvan’da bulunan Hüseyin Cavid Ev Müzesi ile düzenli olarak iş birliği yapılmakta ve metodolojik destek verilmektedir.

Hüseyin Cavid Ev Müzesi, Azerbaycan kültürünün, sanatının ve tarihî belleğinin canlı bir anıtıdır. Müze, Cavid ailesinin edebî, sanatsal ve entelektüel mirasını yaşatmak, araştırmak ve gelecek nesillere aktarmak misyonuyla faaliyetlerini sürdürmektedir.