İasos Antik Kenti, Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Kıyıkışlacık Mahallesi sınırları içinde, Milas’ın yaklaşık 26 kilometre batısında yer alan antik bir liman kentidir. İlk arkeolojik buluntular MÖ 3. binyıla uzanmakta olup, en erken mimari kalıntılar Bronz Çağ’a ait MÖ 2. binyıla tarihlenen duvar kalıntılarıdır. Kent, Neolitik, Arkaik, Helenistik, Roma, Bizans, Orta Çağ, Menteşe, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait izler taşımaktadır.

^{İasos Antik Kenti (Kültür Portalı)}

Tarihçe ve Kuruluş

İasos, MÖ 9. yüzyılda Argoslular tarafından kurulmuş, daha sonra Milet'ten gelen göçmenlerin yerleşmesiyle büyüyüp gelişmiştir. Antik dönemde Karya Bölgesi’nin Avrupa'ya açılan kapısı olarak önem kazanmış bir liman kentidir. Kentin ekonomisi balıkçılık, tarım ve ticaret üzerine kurulmuştur.

Mimari ve Yapılar

Kentte büyük surlar, su kemerleri, agora, tiyatro, oda mezarları ve "balık pazarı" olarak adlandırılan yapılar bulunmaktadır. Şehir surlarının içinde ve dışında önemli kutsal yapılar yer almakta; özellikle agora, tiyatro ve kent meclisi (bouleuterion) dikkat çekicidir.

• Bouleuterion: Agoranın güneybatı köşesinde yer alan kent meclisi binası, orijinal olarak MÖ 4. yüzyılda inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı yapının oturma sıraları üç çeyrek daire şeklindedir ve döşemesi çok renkli mermerle kaplıdır. Yapının günümüzde görülen düzenlemesi MS 1. yüzyıla tarihlenir.
• Akropol ve Kale: Akropol üzerinde Orta Çağ’a ait bir kale bulunmaktadır. Kale surlarının içinde Bizans dönemine ait bir sarnıç ve küçük bir tapınak yer almaktadır. Sur yapımında devşirme malzemeler kullanılmıştır. Kuzeydeki ana giriş, kare planlı iki kule ile korunmaktadır.
• Tiyatro: Helenistik geleneklere uygun inşa edilen tiyatro, Roma döneminde onarımlar görmüştür. Tiyatro duvarlarında oyuncular, müzisyenler ve destekçilerin adları yazılıdır.
• Balık Pazarı (Roma Dönemi Anıt Mezarı): Kentte önceleri balık pazarı olduğu düşünülen, ancak kazılarla MS 2. yüzyıla ait anıt mezar olduğu anlaşılan yapı bulunmaktadır. Dörtgen bir alanın ortasında tapınak biçiminde düzenlenmiş anıt mezarın çevresi kemerli revaklarla çevrilidir.
• Saat Kulesi (Bakdakhîn Anıt Mezarı): Kentten yaklaşık 1 km uzakta, doğu kıyısındaki mezarlık alanında bulunan Roma dönemine ait anıt mezar, üst üste iki odadan oluşur ve çatısı küçük bir kubbe ile örtülüdür. MS 2. yüzyıla tarihlendirilmektedir.
• Mendirek Kulesi: Orta Bizans Döneminde doğudaki küçük limana eklenen kule, kuzey ve batı yönlerinde sağlam destek duvarları ile güçlendirilmiş olup, silah kullanımına uygun mazgal deliklerine sahiptir.

^{İasos Antik Kenti (Kültür Portalı)}

Arkeolojik Kazılar ve Çalışmalar

İasos’ta 1960’lardan itibaren İtalya’dan gelen kazı ekipleri tarafından sistematik kazılar yapılmıştır. Günümüzde kazılar Selçuk Üniversitesi bünyesinde Prof. Dr. Asuman Baldıran başkanlığında sürdürülmektedir. Kazılar sırasında, 105 hektarlık alan insansız hava aracıyla havadan görüntülenerek dijital ortama aktarılmış ve coğrafi bilgi sistemiyle veriler bilgisayar ortamında işlenmektedir. Bu çalışmalar antik kentin topografyasının, mimari eserlerin ve bölgenin fiziki oluşumlarının kayıt altına alınmasına olanak sağlamaktadır.

^{İasos Antik Kenti (Anadolu Ajansı)}

Mermer Ocakları ve Ekonomi

Kentte beş antik mermer ocağı tespit edilmiştir. Bu ocaklarda çıkarılan kırmızı, pembe ve beyaz damarlı mermerler, özellikle İmparatorluk döneminde hidrolik sistemle kesilmiştir. İasos mermeri, Ayasofya gibi önemli yapılarda, Dante’nin mezarında ve çeşitli idari yapılarda kullanılmıştır. Mermerler deniz yoluyla İtalya, Afrika, İsrail ve İstanbul başta olmak üzere birçok bölgeye ihraç edilmiştir.

Kültürel ve Dini Hayat

İasos’un baş tanrıları Apollon ve Artemis olup, Dionysos adına da festivaller düzenlenmekteydi. Kent, müzik ve tiyatronun merkezi olarak bilinmekteydi. Artemis Tapınağı ve Zeus Megistos Tapınağı gibi kutsal alanlar, kentte önemli dini yapıların başında gelir.

Günümüzdeki Durum

İasos Antik Kenti, açık hava müzesi niteliğinde olup ziyaretçilere açıktır. Yapılan arkeolojik çalışmalar ve teknolojik belgeleme projeleri sayesinde kentin tanıtımı ve restorasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Ziyaretçi karşılama merkezleri ve yürüyüş rotaları planlanmakta, böylece bölge turizmi ve ekonomisine katkı sağlanması hedeflenmektedir.