Osmanlı Devleti’nde istihbarat faaliyetleri tarih boyunca devletin bekası için hayati bir unsur olarak görülmüş, özellikle sınır bölgelerinde ve diplomatik ilişkilerde casusluk faaliyetleri yaygın biçimde kullanılmıştır. Ancak bu faaliyetler, Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) en sistemli ve kurumsal hâline ulaşmıştır. Abdülhamid, hem içerideki muhalefeti kontrol altında tutmak hem de dış tehditlere karşı imparatorluğu savunmak amacıyla istihbaratı devlet yönetiminin merkezine yerleştirmiştir.

^{Yıldız Sarayı’nda Sultan II. Abdülhamid (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

II. Abdülhamid’in Yönetim Tarzı ve Güvenlik Anlayışı

II. Abdülhamid, Osmanlı-Rus Savaşı (1877-78) sonrasında ağır bir siyasal ve askerî bunalım ortamında tahta çıkmıştır. Kaybedilen topraklar, Balkanlardaki milliyetçi hareketlerin yükselişi, dış borçların artışı ve Avrupa devletlerinin Osmanlı iç işlerine müdahaleleri padişahı daha ihtiyatlı, şüpheci ve merkeziyetçi bir yönetim tarzına yöneltmiştir. Yıldız Sarayı, devletin yönetim merkezi hâline getirilmiş; idarî, siyasî ve güvenlik kararları doğrudan padişahın denetiminde alınmıştır. Bu anlayış, istihbarat faaliyetlerinin yalnızca güvenlik değil, aynı zamanda siyasî karar alma süreçlerinin de ayrılmaz bir parçası olmasına yol açmıştır.

^{Sultan II. Abdülhamid'in Selamlık Töreninde Çekilen Fotoğraftan Önceki Tek Otantik Portresi (SALT Araştırma)}

Hafiyye Teşkilâtı

Teşkilatın Yapısı

Hafiyye teşkilâtı, II. Abdülhamid döneminde Zabtiye Nezareti’ne bağlı olarak faaliyet göstermiş ancak devletin resmî teşkilat şemasında yer almamıştır. Gizli tahkikat memuru anlamına gelen “hafiyye”, devletin iç ve dış güvenliğine dair bilgi toplayan görevlileri ifade etmekteydi.

^{Çarşı Kalabalığında Hafiye (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Jurnal Sistemi

Hafiyelerin hazırladığı raporlar “jurnal” olarak adlandırılmıştır. Bu jurnaller doğrudan padişaha sunulmuş ve doğruluğu teyit edilenler doğrultusunda idarî ve askerî kararlar alınmıştır. Zamanla jurnal sistemi o kadar yaygınlaşmıştır ki toplumda her bireyin diğerini ihbar ettiği bir ortam doğmuş, bu da toplumsal ilişkilerde güven duygusunu zedelemiştir.

Hafiyye Teşkilatının Geliştirilmesi

Teşkilatın ıslahında yabancı uzmanlardan da yararlanılmış, özellikle 1884’te Fransa’dan getirilen Mösyö Bonin’in katkılarıyla Fransa polis teşkilatının bazı yöntemleri Osmanlı’da uygulanmaya başlanmıştır. Böylece hafiyelik yalnızca kişilere dayalı bir takip mekanizması olmaktan çıkarak daha sistematik bir hâl almıştır.

Yıldız Sarayı ve İstihbaratın Merkezi

Yıldız Sarayı, Abdülhamid’in yönetim anlayışında yalnızca bir ikametgâh değil, devletin idarî ve istihbarî kalbi olarak işlev görmüştür. Vilayetlerden gelen raporlar, dış temsilciliklerden aktarılan bilgiler ve hafiyelerin jurnalleri burada toplanmış, padişah bizzat bu bilgileri inceleyerek karar vermiştir. Böylece Abdülhamid, doğrudan bilgiye erişen bir hükümdar olarak devlet işlerini kontrolü altında tutabilmiştir.

^{Yıldız Sarayı’nda Sultan II. Abdülhamid (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Serhafiye ve Önemli İstihbaratçılar

Fehim Paşa

Dönemin en bilinen serhafiyesi Fehim Paşa’dır. Genç yaşta padişahın yakın çevresine giren Fehim Paşa, geniş bir muhbir ağı kurmuş ve özellikle İstanbul’un Beyoğlu semtinde etkinlik göstermiştir. Avrupa elçiliklerinin şikâyetlerine konu olmuş, II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında linç edilerek öldürülmüştür.

^{Yağmurlu Sokakta Osmanlı Hafiyesi (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Diğer İsimler

Fehim Paşa dışında çok sayıda serhafiye ve hafiyenin varlığı bilinmektedir. Bu kişiler devletin farklı bölgelerinde ve özellikle stratejik şehirlerde görevlendirilmiş, gerektiğinde taşra yönetimlerinin kararlarını yönlendirecek derecede nüfuz sahibi olmuşlardır.

Rumeli’de Komitelere Karşı İstihbarat

Komitecilik Faaliyetleri

XIX. yüzyılın son çeyreğinde Rumeli, Osmanlı için en sorunlu bölgelerden biri hâline gelmiştir. Bulgar, Sırp, Rum ve diğer milliyetçi örgütler Osmanlı otoritesine karşı saldırılar düzenlemiş, Makedonya merkezli komiteler bağımsızlık hedefiyle örgütlenmiştir.

^{Gizli Komite Toplantısı (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

İstihbarat Ağı

Bu tehditlere karşı Osmanlı yönetimi yalnızca askerî önlemler almakla yetinmemiş, aynı zamanda güçlü bir istihbarat ve haberleşme ağı kurmuştur. Yerel yöneticiler, müfettişler ve muhbirler aracılığıyla komitelerin örgütlenmeleri, saldırı planları ve dış bağlantıları hakkında bilgiler merkeze iletilmiştir. Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Umumî Müfettişliği döneminde bu faaliyetler daha da sistematik hâle gelmiştir.

^{Boğaz Kıyısında Osmanlı Gözcüsü (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Sansür ve Basın Denetimi

II. Abdülhamid’in istihbarat anlayışının bir parçası da sansür mekanizması olmuştur. Gazeteler, dergiler, kitaplar ve tiyatro eserleri sıkı bir denetime tabi tutulmuş, muhalif hareketlerin basın yoluyla yayılması engellenmeye çalışılmıştır. Yasaklanan kelimeler arasında “hürriyet”, “meşrutiyet” ve “anayasa” gibi siyasî kavramlar da bulunmuştur.

^{Sansürlenen Osmanlı Gazetesi (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

Dış İstihbarat ve Diplomasi

Abdülhamid’in istihbarat politikası yalnızca iç güvenlik ile sınırlı kalmamış, aynı zamanda dış politika ile doğrudan bağlantılı olmuştur. Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarındaki casusluk faaliyetleri yakından takip edilmiş, Osmanlı diplomasisi istihbarat raporları ışığında şekillendirilmiştir. Bu durum, Abdülhamid’in “denge siyaseti” olarak bilinen dış politikasının başarısında önemli bir faktör olmuştur.

^{İstihbarat Raporu ve Denge Siyaseti (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}

İstihbarat Faaliyetlerinin Toplumsal Etkileri

Hafiyelik ve jurnalcilik uygulamaları toplumda güvensizlik ve korku ortamı yaratmıştır. Herkesin bir diğerini ihbar edebileceği düşüncesi, Osmanlı toplumunda sosyal ilişkilerin zedelenmesine yol açmıştır. II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte hafiyelik şiddetle eleştirilmiş, serhafiyelerden bazıları linç edilmiş ve Yıldız Sarayı’ndaki binlerce jurnal kamuoyunun gündemine girmiştir.

Abdülhamid Sonrası ve Teşkilât-ı Mahsûsa’ya Zemin

II. Abdülhamid’in kurduğu istihbarat sistemi, I. Dünya Savaşı yıllarında kurulan Teşkilât-ı Mahsûsa için önemli bir zemin oluşturmuştur. Haber alma, muhbir ağı kurma, karşı istihbarat ve diplomasi ile istihbaratın birleştirilmesi gibi yöntemler bu dönemde kurumsal bir miras olarak sonraki nesillere aktarılmıştır.

^{Teşkilât-ı Mahsûsa’da Casus Raporu (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur.)}