II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi, İstanbul’un Beyazıt semtinde yer alan ve Osmanlı hamam mimarisi ile yıkanma kültürünün tarihsel gelişimini yansıtan, Türkiye’nin ilk hamam müzesidir. 16. yüzyıl başlarında II. Bayezid’in eşi Gülbahar Hatun tarafından yaptırılan çifte hamam, 2015 yılında restore edilerek müze haline getirilmiş ve İstanbul Üniversitesi mülkiyetinde ziyaretçilere açılmıştır. Müze, “İstanbul Tarihi Alanları” kapsamında 1985 yılında UNESCO Dünya Kültürel Miras Listesi’ne dahil edilmiştir.

^{II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

II. Bayezid Külliyesi’nin bir parçası olan hamamın kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki kayıtlara dayanarak 1507–1508 yılları arasında inşa edildiği kabul edilmektedir. Tarihî belgelerde "Yeni Hamam" adıyla anılan yapı, Gülbahar Hatun’un baniliğinde halkın kullanımı için yaptırılmıştır.

Evliya Çelebi’nin “velilere mahsus” olarak nitelendirdiği bu çifte hamam, Osmanlı döneminde önemli bir sosyal mekân işlevi görmüştür. III. Ahmet döneminde gerçekleşen Patrona Halil İsyanı ile ilişkilendirilen Patrona lakaplı tellak Halil’in burada çalıştığına dair rivayetler nedeniyle yapı zamanla "Patrona Hamamı" ismiyle de anılmıştır. Gösterişli yapısı ve büyük ölçüleri nedeniyle “Hamam-ı Kebir” (Büyük Hamam) adıyla da tanınmıştır.

Mimari Yapı

Hamam, klasik Osmanlı hamam mimarisinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Erkekler ve kadınlar için ayrı olarak tasarlanan çifte hamam, bitişik ve benzer plana sahip iki bağımsız birimden oluşmaktadır. Her iki yapıda da büyük kubbeli soyunmalık, soğukluk (ılıklık), sıcaklık ve arka kısımda yer alan uzun bir külhan birimi mevcuttur. Girişler ayrı yönlere açılmakta olup, erkekler kısmının girişi Ordu Caddesi’ne, kadınlar kısmınınki ise Kimyager Derviş Paşa Sokağı’na bakmaktadır.

Soyunmalık bölümleri hamamın en hacimli alanları olup, duvar kalınlıkları yaklaşık 2 metre, kubbe kalınlıkları ise 80 cm civarındadır. Sıcaklık bölümünde göbek taşı, kurna başı ve seki gibi yıkanma elemanları yer alır. Isıtma ihtiyacı ise külhan üzerinden sağlanmakta, cehennem olarak adlandırılan bölümdeki yoğun ısı, göbek taşına kadar ulaşan kanallar aracılığıyla iletilmektedir.

Aralık bölümü gibi bazı mimari unsurlar, 15. yüzyıl sonrası hamamlarda nadir görülmesine rağmen bu yapıda varlığını sürdürmektedir. Ayrıca restorasyon sürecinde çevresinde bulunan Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait mimari taş parçalar da müzede sergilenmektedir.

Müzeye Dönüşüm

2000 yılında İstanbul Üniversitesi’ne tahsis edilen yapı, 2010 yılında restorasyon projelerine dahil edilmiş ve 2011’de II. Bayezid Hamamı Restore ve Kültür Mirası Müzesi Düzenleme Projesi hayata geçirilmiştir. Restorasyon süreci Prof. Dr. Nurhan Atasoy başkanlığında bir komisyon tarafından yürütülmüş ve Mayıs 2013’te müze olarak düzenlenmesine başlanmıştır.

27 Mayıs 2015 tarihinde kapılarını açan müze, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 04.03.2015 tarihli onayı ile özel müze statüsünde tescillenmiştir. Kadınlar hamamının soyunmalık bölümü ana giriş olarak düzenlenmiş, erkekler kısmı ise geçici sergi alanı olarak değerlendirilmiştir. İki bölüm arasında açılan kapı ile yapılar birbirine bağlanmıştır.

Koleksiyon ve Sergileme

Müzenin koleksiyonu, Türk hamam kültürüne ait etnografik ve arkeolojik eserlerden oluşur. Etnografik koleksiyonda; 18. ve 19. yüzyıla ait bakır, pirinç ve bronz hamam tasları, kildanlıklar, ibrikler, kahve fincan takımları, sabunluklar, peştemaller, bohçalar, sabunlar ve fildişi taraklar gibi günlük kullanım eşyaları yer almaktadır. Arkeolojik koleksiyonda ise Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait mimari taş buluntular sergilenmektedir.

Kadınlar ve erkekler hamamının ılıklık ve sıcaklık birimleri, vitrinlerle donatılarak sergileme alanlarına dönüştürülmüştür. Kadınlar hamamının ılıklık bölümü, aynı zamanda bazı Bizans mimari öğelerine ev sahipliği yapmaktadır. Müze, ziyaretçilerine farklı dönemlere ait kültürel unsurları bir arada sunma imkânı tanır.

Eğitim ve Etkinlikler

Müze, sadece sergileme değil, aynı zamanda kültürel aktarıma da hizmet etmektedir. Osmanlı toplumunda suyun gündelik yaşamdaki yerini, hamamın temizlik dışında sosyal bir ritüel ve eğlence alanı olarak nasıl kullanıldığını belgeleyen örnekler sunulmaktadır. Özellikle gelin hamamı, sünnet hamamı, esnaf hamamı gibi gelenekler vurgulanarak bu çok yönlü kültürel miras tanıtılmaktadır.

Müze bünyesinde dönemsel sergiler, disiplinler arası konuşmalar, seminerler ve atölye çalışmaları düzenlenmektedir. Okul öncesi ve temel eğitim düzeyindeki çocuklara yönelik atölyeler her ayın ikinci ve üçüncü pazartesi günleri yapılmakta, yetişkinler için farklı eğitim programları da sunulmaktadır.