Eğitimde öğrenci ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerini merkeze alarak gizil kabiliyetleri meydana çıkarmayı anlatan eğitim felsefesine ilerlemeci eğitim denilmiştir. Pragmatizmin temel iddiası değişim ve dolayısıyla muhafazakâr kabullere karşıtlık olduğundan, eğitimdeki ilerlemeciliğin de geleneksel eğitimin müfredat ve öğretme merkezli anlayışının karşısında durması kaçınılmazdır.
Natüralist ve pragmatist yaklaşımlar, özellikle Rousseau, Pestalozzi, Darwin ve Dewey'in görüşleri, ilerlemeciliğin bugünkü halinin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Rousseau, insan doğasının doğuştan iyi olduğu görüşünden hareketle, eğitim öğretim konularında özgürlükçü ve birey merkezli yaklaşımıyla geleneksel eğitimle uyuşmayan ve çağdaş pedagojik yaklaşımların temelini, ilham noktasını oluşturan yeni bir yaklaşım sergiler. Aynı şekilde Dewey, öğrenci ile onun ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarının merkeze alınması gerektiğini ileri sürer. Bunun yanında, aynı dönemde yaşayan Freud'un, çocuğun içgüdü ve dürtülerinin sosyal davranışlara dönüşecek şekilde işlenmesi ve hiçbir şekilde baskılanmaması gerektiği yönündeki görüşleri de ilerlemeci yaklaşımın bugünkü haline gelmesine etkide bulunmuştur. Türk eğitim felsefesi, özellikle Cumhuriyet sonrasında eklektik bir tarz takip ettiği için, diğer felsefi yaklaşımlar yanında ilerlemeciliği de benimsemiş ve bazı programların bu doğrultuda öğretilmesini kabul etmiştir. Devlet ve toplumun ilerlemesini, gelişmesini, refahını sağlayacak en önemli araçlardan birinin eğitim olarak görülmesi bunun bir yansımasıdır.
1918-1919'da devlet okullarında ilerlemeci eğitim programını oluşturmak ve bu konuda etkinlikler yapmak amacıyla The Progressive Education Association (İlerlemeci eğitim birliği) kurulması bu alanda önemli bir dönüm noktasıdır. "İlerlemeci eğitimin yedi ilkesi" birliğin görüşü olarak deklare edilmiştir:
1. Doğal Gelişim İlkesi: Çocuğun yaratıcılığını, ilgi ve yeteneklerini ortaya çıkaracak özgür davranışlara imkân sağlanmalıdır. 2. İlgi İlkesi: Eğitim öğretim faaliyetine, çocuğun merakı ve gerçek dünya ile bağlantı kurma yolları olan dürtülere rehberlik etmelidir. Öğretmenin görevi öncelikle öğrenme sürecini başlatacak ilgiyi ve merakı uyandırmaktır. 3. Rehber Olarak Öğretmen: İlerlemeci bir öğretmen öğretimi yönlendirmekten ziyade öğrencinin araştırma faaliyetlerinde yardımcı olmalı, ödevlendirme uzmanı olarak değil rehber olarak süreci yönlendirmelidir. 4. Bütüncül Eğitim: Öğrencinin başarısı sadece belirli bir alanda değil, bir bütün olarak zihinsel, ahlaksal, bedensel, sosyal, duygusal gelişimle ölçülmelidir. 5. Sağlığa ve Fiziksel Gelişime Özen İlkesi: Çocuğun sağlığını ve fiziksel gelişimini etkileyen her şeye daha fazla dikkat edilmelidir. 6. Okul-Aile İş Birliği: Çocuğun ihtiyaçlarının karşılanması, ilgi ve yeteneklerinin tespiti ve geliştirilmesi konusunda öğretmen, okul ve aile arasında iş birliği oluşturulmalıdır. 7. Lider Eğitim Kurumu Olarak İlerlemeci Okul: Gerçek bir ilerlemeci okul yeni eğitim düşüncelerinin ve uygulamalarının laboratuvarı, eğitim hareketlerinde fikir ve yeniliklerin öncüsü olmalıdır. Eğitimsel yenilik ve reformlar konusunda bu okullar öncü olmalıdır.
İlerlemeci yaklaşımın genel özellikleri şöyle sıralanabilir: 1. Geleneksel Eğitime Tepki: İlerlemeci yaklaşımda, geleneksel anlayışın müfredat, öğretmen, bilgi ve kitap merkezli ezberci yaklaşımına bir tepki ve eleştiri söz konusudur. 2. Öğrenci Merkezlilik: Öncelikle müfredat ve öğretmen merkezli geleneksel eğitime tepki olarak kendisini gösteren ilerlemecilik, öğrenciyi merkezileştiren, onun aktivitelerine, potansiyeline, yeteneklerine önem veren, eğitim faaliyetinde bunları öne çıkaran bir yaklaşımdır. Bu pedagojik anlayışın temel ilkesi, merkezde öğrencinin olmasıdır. Geleneksel eğitimin disiplinci yaklaşımı yerini çocuğun serbest ve özgür yaşantılarına bırakmalıdır. 3. Toplumsal ve Siyasal Reformların Merkezi Olarak Okul: Dewey, Demokrasi ve Eğitim, Okul ve Toplum gibi eserlerinde ilerlemeci felsefenin toplumsal reformlardaki öncülük rolüne işaret eder. Eğitim sosyal, kültürel ve siyasal reform için uygun bir araçtır. Daha ilkokuldan başlamak suretiyle demokratik toplumun kural, davranış ve refleksleri, sınıf ve okul ortamında örneklenir. 4. Yaparak, Yaşayarak Öğrenme: İlerlemeci eğitimin en önemli kavramlarından biri deneyimdir. Belirli etkinliklerden hareketle bir eğitim öğretim yaşantısı oluşturmak esastır. Dewey, deneyim ve eğitim süreçleri arasında vazgeçilmez bir ilişki bulunduğunu değişik çalışmalarında vurgular. Ona göre öğrenme deneyime dayanır, deneyimden kaynaklanır. İlerlemeci eğitimcilerin birçoğu enstrümantalizm anlayışı ve deneyim kavramı çerçevesinde eğitimsel etkinliği, yaparak yaşayarak öğrenmeyi, aktif olmayı öne çıkarmıştır. Yaparak-yaşayarak öğrenmek, yaptırarak-yaşatarak öğretmek öğrencilerin iş birliği içinde çalışmalarını teşvik eder. 5. Meslek Eğitimini Öne Çıkaran Yaklaşım: Meslek eğitimi, "problem çözme", "yaparak yaşayarak öğrenme" yaklaşımı çerçevesinde pragmatist bir amaca hizmet eder. Bu yaklaşım içinde entelektüel eğitim öne çıkmaz; seçkin ve aydın insanların eğitimi öncelikli değildir. Amaç bireylerin iş ve meslek sorunlarına çözüm getirebilmektir. 6. Esnek Müfredat: İlerlemeci eğitim programı, öğrencinin ilgi ve yeteneklerini dikkate alan, isteklerine ve ihtiyaçlarına göre planlamalar yapan, rekabetten ziyade iş birliğini ilke edinen esnek ve bireyselleştirilmiş bir öğretim programını ilke edinir. Sabit değil, şartlara göre düzenlenebilen esnek müfredat söz konusudur. Müfredat disiplinler arası olmalıdır, çünkü problemler doğası gereği çok boyutludur ve çeşitli alanlarla ilişkili cevaplar içerir. Öğrenciler sabit bir müfredat yerine, iletişim becerileri, matematiksel süreçler ve bilimsel sorgulama yöntemleri olan esnek programlardan öğrenmelidirler. 7. Bütüncül Gelişim: Bütüncül eğitim anlayışı tarih boyunca gerek teorik gerekse pratik anlamda izlerine rastlayabileceğimiz bir eğitim anlayışı olarak kişinin zihin, ahlak, beden bütünlüğünü esas alır. Bu yaklaşımda öğrencilerin sadece akademik veya entelektüel gelişimine değil, bir bütün olarak sosyal, duygusal, bedensel gelişimine de önem verilir. İlerlemeci anlayış, bilişsel, fiziksel, sosyal, psikolojik gelişime yaptığı vurgu ile bütüncül eğitimi esas alan bir yaklaşım gösterir.