İş modeli kanvası (business model canvas), bir işletmenin değer yaratma, değer sunma ve bu değer üzerinden gelir elde etme biçimini sistematik şekilde ortaya koyan görsel bir çerçevedir. İş fikrinin öneminin arttığı 2000’li yıllarla birlikte, işletmelerin faaliyetlerini sade, anlaşılır ve ortak bir dil içinde ifade etme ihtiyacı doğrultusunda bu araç giderek yaygınlaşmıştır. İş planlarının uzun ve metinsel yapısına karşılık, işletme modelini tek sayfada sunan yalın bir yaklaşım olarak kullanılmaktadır.

Tanım

İş modeli kanvası, bir işletmenin temel iş bileşenlerini, bu bileşenlerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve işletmenin nasıl değer ürettiğini açıklayan bir şablondur. Bu çerçeve; hedef müşteri grupları, değer önerisi, temel kaynaklar, ortaklıklar, faaliyetler, maliyet ve gelir yapısı gibi unsurları bütüncül bir yapıda görselleştirir. Bu düzen, paydaşlar arasında ortak bir anlayış yaratmayı ve işletme modelini sadeleştirmeyi amaçlayan bir yöntem sunar.

_{İş Modeli Kanvası Bağlamında Hedef Müşteri Gruplarının Açıklanması (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)}

Ortaya Çıkışı ve Kullanılmaya Başlanması

Bu yaklaşım biçimi, özellikle iş fikri temelli girişimciliğin hızla yükseldiği 2000’li yılların başında önem kazanmıştır. İş modeli kanvasının literatürde görünürlüğüne, Türkçe literatürdeki çalışmalarda 2007 yılında rastlanmaktadır; uluslararası literatürde ise kanvasın akademik ve uygulamalı kullanımı son on-on beş yılda yaygınlaşmıştır.^【1】 

Geleneksel iş planlarının ağır ve statik yapısına karşılık, esnek ve iş birliğine dayalı bir iş modeli geliştirme aracı olarak hızlı biçimde kabul görmüştür.

Yapı Taşları ve İçeriği

İş modeli kanvası genel olarak dokuz yapı taşından oluşur.^【2】  Bu yapı taşları, bir işletmenin kapsamlı biçimde anlaşılmasını sağlayan ana unsurları içerir.

1. Müşteri segmentleri, işletmenin değer sunduğu kesimleri tanımlar.
2. Değer önerisi, müşterilere sunulan faydanın ne olduğunu belirtir.
3. Kanallar, bu değerin müşterilere ulaştırılma yollarını ifade eder.
4. Müşteri ilişkileri, müşteri ile kurulan iletişimin niteliğini açıklar.
5. Gelir akışları, işletmenin gelir elde etme biçimlerini gösterir.
6. Temel faaliyetler, iş modelinin çalışması için yürütülmesi gereken kritik süreçleri ifade eder.
7. Temel kaynaklar ise bu faaliyetlerin gerçekleşmesini sağlayan fiziksel, finansal, insan veya fikri unsurları kapsar.
8. Temel ortaklıklar, iş modelinin gerçekleşmesi için gerekli olan dış iş birliklerini tanımlar.
9. Maliyet yapısı ise tüm işleyişin finansal yükünü oluşturan giderleri içerir.

İlerleyen süreçlerde bu çerçeveye çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik unsurlarının da eklenebileceği ön görülmektedir.

Kullanım Amaçları

Girişimciler ve yöneticiler için bir iş modelini anlaşılır, paylaşılabilir ve analiz edilebilir hale getiren bir iletişim aracı olarak iş modeli kanvası, yeni iş fikirlerinin tasarlanması, mevcut modellerin değerlendirilmesi, stratejik zayıflıkların tespit edilmesi ve paydaşlar arasında ortak bir anlayış oluşturulması gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Model, neden–sonuç ilişkilerini görünür kılması nedeniyle stratejik düşünmeyi destekler. Ayrıca değer yaratma, değer sunma ve değer yakalama süreçlerinin tek bir yapı içinde değerlendirilmesini sağlar.

Kullanım Alanları

İş modeli kanvası, girişimcilik ekosisteminde yaygın bir uygulama alanına sahiptir.

• Başlangıç aşamasındaki işletmeler için iş modeli geliştirme aracı olarak kullanılır.
• Paylaşım ekonomisi bağlamında işletmelerin değer yaratma biçimlerini tanımlamada önemli bir çerçeve sunar.
• Dijital dönüşüm süreçlerinde, işletmelerin yeni teknolojilere uyum sağlamak için iş modellerini yeniden şekillendirmesinde kullanılır.
• Hizmet tasarımı ve kullanıcı deneyimi alanlarında ise ürün-hizmet sistemlerinin değerlendirilmesinde uygulanan tamamlayıcı bir araçtır.
• Ayrıca eğitim süreçlerinde iş modeli kavramlarını öğretmek için kullanılan temel şablonlardan biri haline gelmiştir.

Gelişim Perspektifi

Zaman içinde hem akademik literatürde hem uygulama alanlarında evrilmiş olan iş modeli kanvası, başlangıçta dokuz yapı taşından oluşan klasik formla ortaya çıkmıştır. Daha sonra sürdürülebilirlik ve toplumsal değer gibi unsurlarla genişletilmeye başlanmıştır. Modelin statik bir araç olmaktan çıkarak, düzenli olarak revize edilen dinamik bir araç haline gelmesi dikkat çekicidir.

_{İş Modeli Kanvasının Bir İşletmede Uygulanması (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur).}

Dijitalleşme, platform ekonomileri ve paylaşım ekonomisinin yükselişiyle iş modeli kanvası daha esnek kullanım biçimlerine uyarlanmıştır. Çeşitli çalışmalar, bu aracın çevresel bağlamı daha iyi içermesi, değişen dış çevreye daha duyarlı olması gibi alanlarda gelişmeye açık olduğunu belirtmektedir. Sosyal işletmeler ve teknoloji temelli girişimler için özel türevlerinin geliştirilmesi, kanvasın gelecekte daha çeşitlenmiş haliyle kullanılacağını göstermektedir.