Jidoka, Toyota Üretim Sistemi (TPS) kapsamında yer alan bir üretim ilkesi olup, üretim sürecinde hataların tespit edilmesini ve sürecin otomatik veya operatör müdahalesiyle durdurulmasını sağlayan bir mekanizmayı ifade eder. Terim, Japonca kökenli olup “otomasyona insan zekâsı katmak” ya da “insan kontrollü otomasyon” şeklinde tanımlanır. Jidoka prensibi, üretim sürecinde kaliteye odaklanmayı esas alır ve işlemlerin hatalı biçimde devam etmesini engelleyen bir yapı sunar. Bu prensibin tarihsel kökeni, Sakichi Toyoda’nın geliştirdiği dokuma tezgâhlarında yer alan otomatik durdurma mekanizmalarına dayanır.

Temel İlkeleri ve Uygulama Yöntemleri

Jidoka, üretim sürecinde kalite kontrolünün anlık olarak gerçekleştirilmesine dayanır. Bu sistemde herhangi bir sapma, arıza veya kalite sorunu gözlemlendiğinde, üretim işlemi manuel ya da otomatik biçimde durdurulur. Sürecin durdurulması sonrasında problem analiz edilir ve gerekli düzeltici faaliyetler uygulanır. Bu yöntem, hataların üretim zinciri boyunca tekrarlanmasını önler. Üretim hattında çalışan operatörler, üretim görevlerini yerine getirmenin yanı sıra hatalı üretim belirtilerini gözlemler ve gerektiğinde üretimi durdurur. Jidoka, makinelerin otomatik işlevleri ile insan müdahalesinin birlikte çalıştığı bir sistemdir. Uygulamada sensörler, kontrol sistemleri ve otomatik durdurma mekanizmaları kullanılır.

^{Üretim Hattı ve Operatörler (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Hataları Engelleyen Sistemler

Jidoka ile birlikte yaygın olarak kullanılan bir diğer uygulama Poka-Yoke (hata önleyici sistem) yaklaşımıdır. Poka-Yoke sistemleri, hataların gerçekleşmesini önlemeye yönelik olarak tasarlanmış teknik veya yapısal çözümleri içerir. Bu çözümler, parçaların yalnızca belirli bir yönde takılmasına imkân tanıyan yerleştirme mekanizmaları gibi düzenekleri kapsar. Bu tür sistemler, üretim sürecinde insan kaynaklı hataları azaltır. Poka-Yoke ile birlikte uygulandığında Jidoka, tespit edilen sorunların kaynağının analiz edilmesine imkân sağlar ve sürecin yeniden başlatılmadan önce standartlara uygun hale getirilmesini mümkün kılar. Toyota Üretim Sistemi kapsamında, Jidoka uygulaması “durdur ve çöz” (stop and fix) yaklaşımıyla tanımlanır. Bu yaklaşımda, üretim hattında herhangi bir anomali tespit edildiğinde işçi üretimi durdurur ve düzeltici işlem uygulanır. Uygulama, üretimin her aşamasında kalite kontrolü gerçekleştirilmesini sağlar.

^{Jidoka Entegreli Üretim Sistemi (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Sürekli İyileştirme

Jidoka, yalın üretim sisteminde sürekli iyileştirme (Kaizen) uygulamalarıyla birlikte kullanılır. Sürekli iyileştirme, küçük ve düzenli gelişmelerle üretim sürecinin daha verimli ve hatasız hale getirilmesini hedefler. Jidoka, süreçte geri bildirim mekanizması işlevi görür; hataların nedenlerinin analiz edilmesini ve aynı tür problemlerin tekrarını engelleyecek sistemsel düzenlemelerin yapılmasını sağlar. Süreçteki her kesintinin ardından yapılan incelemeler, mevcut hatanın çözümü ile birlikte benzer durumların tekrarını önlemeye yönelik standartların güncellenmesini içerir. Jidoka'nın uygulanması ve sürekliliği, organizasyon içi eğitim, açık iletişim ve yönetsel yapılar ile ilişkilidir.

^{Otonom Üretim Hattı (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}