Doğu ve Batı kültürlerinde pek çok eğitim literatürü, babaların evlatlarına ya da hocaların seçkin aile çocuklarına yazdıkları kitaplardan oluşur. Bunların bir kısmı daha sonra meşhur eserlere dönüşmüştür. Kabûsnâme de bu kitaplardan biridir. Hükümdarlığı yanında bilge kişiliği ile de dikkat çeken Ziyârî Hükümdarı Keykâvus b. İskender (ö. 1082'den sonra) devletin başına geçtiğinde nasıl davranacağı konusunda oğlu Gîlân Şah'ı eğitmek amacıyla kaleme aldığı eseri daha sonra Kabûsnâme, Enderznâme, Pendnâme, Kitâbü'n-Nasîhat, Nasîhatnâme isimleriyle anıldı.
Kabûsnâme İslam âleminde yaygınlaşan klasik ahlak görüşünün kaleme alınmış örneklerinden biridir. Bu tür eserlerde beşerî sıfatlar, huylar ve alışkanlıklar müstakil inceleme konusu yapılmış, ahlakı koruma ve güzelleştirme yolları gösterilmiştir. Kuşkusuz bu halleriyle de yaşadıkları çağın normlarını temsil ederler.
Kabûsnâme İslam medeniyetinin Selçuklu egemenliği döneminde yazılan dikkate değer bir eserdir. Bir önsöz ve kırk dört bölümden meydana gelir. Sultan, vezirler ve diğer önemli devlet adamlarının görevleri, padişahlara itaat, kâtiplik, münşîlik, padişahlara ve vezirlere ilişkin gelir kaynaklarıyla devletin diğer ekonomik meseleleri ele alınmış, devletin muhafazası için önem verilmesi gereken ordunun nasıl oluşturulacağı ile ilgili tavsiyelerde bulunulmuştur. Ayrıca en üst düzeyden aşağıya doğru bürokratik görevlerin yanı sıra çeşitli konularda nasihat, davranış kuralları, eğitim ve ahlak, ilimler, meslekler gibi sosyal ve kültürel hayata dair hususlara yer verilmiştir. Keykâvus eserinde şahsî tecrübeleri yanında, eski İran hükümdarlarından ve filozoflardan özlü sözler, Gazneli, Büveyhî ve Selçuklu dönemlerinden örnek hikâyeler de nakletmiştir. Kitapta değinilen konular, kıssalar, hikmetli sözler âyet ve hadisler daha anlaşılır hale getirilmiştir. Nizâmülmülk'ün Siyâsetnâme'siyle aynı çağda yazılmıştır (bk. Nizamülmülk).
Yazıldığı dönemden itibaren benzer tarz eserleri etkileyen Kabûsnâme'den bu eserlere nakiller yapılmış, başta Türkçe olmak üzere çeşitli dillere çeviriler gerçekleştirilmiştir. O, Anadolu Türkçesi'nin oluşmaya başladığı Beylikler döneminden itibaren hem edebî dilin oluşumunda hem de içeriği ile yeni kurulmakta olan toplumsal yapının ahlakî normlarının teşekkülünde etkili olmuştur. XIV. yüzyılın ilk yarısında ilk çevirisi yapılan eser, Germiyan Beyi Süleyman Şah adına, hemen bunun ardından da Yıldırım Bayezid devrinde birer kere daha tercüme edilmiştir. Bunu II. Murad döneminde (1427 yılı) yapılan manzum çeviri, arkasından yine aynı padişah döneminde Mercimek Ahmed b. İlyâs tarafından (1432) gerçekleştirilen en tanınmış çevirisi izleyecektir. Erken dönemde gerçekleşen bu çeviriler esere ne kadar ihtiyaç duyulduğunun göstergesidir. Hem Türk nesrinin hem de çevrildiği dönemin başarılı ve güzel bir örneği olan Mercimek Ahmed'in çevirisi, çevirenin de belirttiği gibi biraz genişletilerek serbest tarzda yapılmıştır. Eser, Çağatayca ve Tatarca'nın yanı sıra sonraki yıllarda başta İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça ve Arapça olmak üzere belli başlı dünya dillerine de tercüme edilmiştir.
Kabûsnâme'nin Mercimek Ahmed çevirisi Orhan Şaik Gökyay tarafından Latin harfleriyle yayıma hazırlanmış (İstanbul 1964, 1966, 1974); bu neşir, Atilla Özkırımlı tarafından Tercüman 1001 Temel Eser serisinde kısmen sadeleştirilerek iki cilt halinde yeniden yayımlanmıştır (İstanbul, t.y.).
Kabûsnâme, tarihî ve edebî değerinin yanında eğitim öğretim bakımından da faydalanılabilecek önemli kaynaklar arasında yer almaktadır. Türkçe çeviriler yoluyla Kabûsnâme, halk eğitimini beslediği gibi kendisinden sonra Türkçe yazılan benzer eserlere kaynaklık da etmiştir.