Kadirli andız tespihi, Türkiye'nin Osmaniye ilinin Kadirli ilçesinin dağlık bölgelerinde (800–1500 metre rakımlı alanlar) doğal olarak yetişen Juniperus drupacea türü andız ağacının kozalaklarından elde edilen tohumlarla üretilen geleneksel bir el sanatları ürünüdür. 25 Nisan 2025 tarihinde mahreç işareti olarak tescil edilen bu ürün, bölgenin kültürel mirasını ve doğal kaynaklarını yansıtan özgün nitelikleriyle öne çıkar.

^{Kadirli Andız Tespihi (AA)}

Ayırt Edici Özellikler

• Andız çekirdeğinin eni 8–12 mm, boyu ise 20–22 mm arasında değişir.
• Kozalaklar mart ayında çıkmaya başlar, 18. ayda olgunlaşır ve 20. ayda dalından düşer.
• Tohumlar tek, çift ve üç benekli formdadır; yüzeyleri pürüzsüz, hareleri ve çizgileri belirgindir.
• Suya karşı dayanıklı, kokulu, kolay renk alabilen, ipeksi ve sert yapılıdır.
• Kullanıldıkça renk dönüşümüne uğrar, tespih sesinin tınısı iç yüzeydeki boşluk sayesinde yükselir.

^{Tohum Hali (AA)}

Üretim Yöntemleri

Kadirli andız tespihi iki farklı teknikle üretilir:

Tornalama ile Üretim

• Seçilen ağaçlardan mart–haziran (merik evresi) ve eylül–ekim (yetkin evresi) dönemlerinde hasat yapılır.
• Kozalaklar tambur sistemlerinde soyularak tohumlar çıkarılır.
• Tohumlar kurutulur, uygun olanlar sınıflandırılır.
• Kuru torna makinelerinde şekillendirme, delme, zımparalama ve parlatma işlemleri uygulanır.
• Dizim aşamasında habbe boyutuna göre sentetik ip kullanılır.

Doğal Üretim Yöntemi

• Yetkin evredeki tohumlar, ağaç diplerinden toplanır.
• Kozalaklar değirmende çekilir, tohumlar ayrıştırılır ve kurutulur.
• Tambur dolaplarda pomza tozuyla zımparalanarak pürüzsüz hâle getirilir.
• Kumaş boyaları ile renklendirilir; ardından esans ve doğal yağlarla kokulandırılır.
• Son aşamada farklı boyut ve modellerde dizim gerçekleştirilir.

^{Yapım Süreci (AA)}

Modeller ve Biçimler

• Efe Modeli (Maskot): 17, 19, 21, 23 habbeli versiyonlar.
• 33’lü Model: Arpa, küre, kapsül, damla, beyzi, konik, pirinç, buton, mısır gibi kesim çeşitleri.
• 99’lu Model: Üç parçalı (her 33 habbede ayraç) dizilimle üretilir.

Renk Dönüşümü

Kadirli andız tespihi üretiminde kullanılan tohumlar, hasat dönemlerine göre "merik" ve "yetkin" evreleriyle sınıflandırılır. Merik evresi, mart ile haziran ayları arasında hasat edilen tohumları kapsarken; yetkin evresi ise eylül ve ekim aylarında olgunlaşan tohumları içerir.

Merik evresinden elde edilen tespihler, henüz tam olgunlaşmamış tohumlardan üretildiği için tohum üzerindeki hareler daha belirgin, renk dönüşümü ise daha göz alıcıdır. Bu tespihlerin ham hâli doğal renktedir; kullanıldıkça bordo renge dönüşerek yarı saydam bir görünüm kazanır.

Yetkin evresinden elde edilen tespihler ise daha olgun tohumlardan üretildiğinden, kahverenginin farklı tonlarında başlar. Kullanım sürecinde bu tespihler kızıl kestane veya koyu kahverengi tonlarına evrilir. Bu dönüşüm, çekirdeğin kimyasal yapısının ve lif dokusunun zamanla verdiği tepkilerle ilgilidir.

Bu şekilde hem merik hem de yetkin tespihler, doğal süreç içinde karakteristik renk geçişleriyle görsel ve estetik açıdan farklılık gösterir.

^{Yapım Süreci (AA)}

Denetim Mekanizması

Kadirli Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Kadirli Millî Eğitim Müdürlüğü ve uzman kişilerin katılımıyla üç kişilik denetim mercii oluşturulmuştur. Üretim, işaret kullanımı ve üretim metotları yılda en az bir kez düzenli olarak denetlenir.

Kültürel ve Ekonomik Önemi

Andız tespihinin üretimi, Kadirli’nin geleneksel el sanatları mirasını yaşatmakla kalmaz; bölge halkı için hem ekonomik değer hem de kültürel kimlik kaynağı oluşturur. Her habbe, ustalıkla işlenen bir tarih parçası gibidir.

^{Kadirli Andız Tespihi (AA)}