KÜRE LogoKÜRE Logo
Ai badge logo

Bu madde yapay zeka desteği ile üretilmiştir.

Kale-i Bala (Kale Köyü)

Genel Kültür+2 Daha
fav gif
Kaydet
kure star outline
Tarihsel Adlar
VaroşVartorKale-i BalaKale-i Zir
Kale Yapım Dönemi
M.Ö. 300 (ilk yapı) – 14–15. yüzyıllar (yeniden inşa)
Yapı Malzemesi
Kesme TaşMoloz Taş
Öne Çıkan Özellikler
Kaçkar Dağları Milli Parkı içinde; 1. Derece Sit Alanı

Kale Köyü, Rize ilinin Çamlıhemşin ilçesine bağlı, Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırları içinde yer alan dağlık bir yerleşim birimidir. İlçe merkezine yaklaşık 38–40 kilometre uzaklıktadır. Köy, Hisarcık Köyü sınırları içerisinde, Fırtına Deresi’ne hâkim konumda bulunur. Coğrafi olarak Başhemşin ve Tatos Geçidi’ne yakınlığıyla, tarih boyunca Anadolu içlerine geçiş yolları arasında stratejik bir noktada yer almıştır. Kaçkar Dağları’nın eteklerinde kurulan köy, yüksek rakımı ve sarp arazisiyle tipik bir dağ yerleşimi özelliği taşır.

Tarihçe

Kale Köyü, tarihî süreç içinde birçok farklı adla anılmıştır. Osmanlı tahrir defterlerinde, köyün adı sırasıyla Varoş, Vartor, Kale-i Hemşin-i Bala, Kale-i Zir ve son olarak Kale Köyü olarak geçmektedir. 1515 yılı tahrir kayıtlarında “Kale-i Hemşin-i Bala” olarak anılan yerleşim, 1530 ve 1554 defterlerinde “Varoş” ve “Vartor” köyleri olarak kaydedilmiştir. 1564 ve 1583 defterlerinde ise Vartor ismi ortadan kalkmış, yalnızca Varoş adıyla yer almıştır. 1681 tarihli kayıtlarda “Nefs-i Kala-i Hemşin” adıyla, 1835 ve 1876 yıllarında ise “Kale” ve “Varoş” isimleriyle anılmıştır. Cumhuriyet döneminde bir süre “Hisarcık” olarak geçen köy, günümüzde Kale Köyü adıyla bilinmektedir.


Köyün kuruluşu yazılı belgelerden çok sözlü tarih anlatılarına dayanmaktadır. Rivayetlere göre, Oğuz boylarından gelen göçmenler bölgeye yerleşmiş ve yerleşime kendi kültürel izlerini bırakmıştır. Köy halkının kullandığı dilin İstanbul ağzına yakın olması, bu tarihî sürekliliğin dilsel bir yansıması olarak değerlendirilmektedir.

Adın Kökeni ve Anlamı

En eski kayıtlarda yer alan Varoş ve Vartor adları dikkat çekicidir. “Var” kelimesi Macarca’da ‘kale’, “Varoş” ise “kale dışında kalan şehir bölgesi” anlamına gelir. “Tor” eki, Türk lehçelerinde “yüksek yer” veya “tepe” anlamına gelir. Bu bağlamda “Vartor”, “yüksek kale” veya “yukarı şehir” olarak yorumlanmaktadır. Osmanlı dönemindeki “Kale-i Bala” (Yukarı Kale) ifadesiyle bu anlam birebir örtüşmektedir.


Kale-i Bala Kalesi (Rize Valiliği)

Kale-i Bala Kalesi

Kale Köyü’nün en dikkat çekici tarihî yapısı, köye adını veren Kale-i Bala Kalesi’dir. Kale, 14.–15. yüzyıllara tarihlenmekte olup, mimari özellikleri bakımından Zil Kale ile benzerlik göstermektedir. Bazı kaynaklara göre yapının ilk temelleri M.Ö. 300 yılına, bölgeye hâkim İranlılar dönemine kadar uzanmaktadır.


Kale, dikdörtgen planlı olup sarp bir kayalık üzerine kurulmuştur. Ana girişi kuzeybatı yönündedir. Duvar işçiliği, kesme taş tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Günümüzde sur duvarlarının bir kısmı yıkılmış durumdadır. İç bölümde, doğu duvarına bitişik şekilde yer alan tonozlu mekânın sarnıç olduğu düşünülmektedir. Kale, hem stratejik konumu hem de topoğrafik hâkimiyetiyle bölgedeki en önemli savunma yapılarından biridir.

Sosyolojik ve Kültürel Yapı

Kale Köyü, tarihsel süreçte birçok farklı aile tarafından iskân edilmiştir. Osmanlı döneminde görev almış İslamoğlu Rasim Bozkurt’un aktarımlarına göre; Haşiloğulları ve İslamoğulları Erzurum’dan, Hacınumanoğulları Narman’dan, Kadıoğulları Kahramanmaraş’tan, Tonyalılar ise Trabzon’un Tonya bölgesinden köye gelmiştir. Köyde ayrıca Azizoğulları, Murtazaoğulları, Yahyaoğulları, Köseoğulları ve Canbazlar gibi aileler de bulunmaktadır.


Köy halkı tarih boyunca yayla-göç kültürünü sürdürmüştür. Bahar aylarında Pazar sahilinden Kale’ye, sonbaharda ise Kale’den Yalı’ya yapılan mevsimsel göçler, hem ekonomik hem de kültürel bir ritüel olarak önem taşımaktadır. Göç yolları, mola noktaları ve toplu yemek gelenekleri kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.

Ekonomik Yaşam ve Gelenekler

Köyde geleneksel geçim kaynakları hayvancılık ve tarım olmuştur. Yaylalarda süt, peynir ve et üretimi önemli bir ekonomik faaliyet olarak sürdürülmüştür. Günümüzde hayvancılık azalmış, geçim büyük ölçüde dışarıda çalışan köylülerin yaz aylarında köye dönmesiyle sağlanmaktadır. Köyde “bablabublik” adıyla bilinen ve güneşin görülmesi dileğiyle yapılan geleneksel bir tören düzenlenir. Bu törende çocuklar, köydeki evlerden yiyecek toplar, ardından toplu bir şekilde pişirilen yemek paylaşılarak tören tamamlanır.

Yerleşim Alanları ve Mahalleler

Kale Köyü, on bir yerleşim alanından oluşur. Bu alanlar arasında Varoş, Kala, Dervişli, Merze, Orta Sırt, Baş Çayır, Faikli, Büyükdüz, Yenimahalle, Beşevler ve Çiçekli Yayla yer alır. Köyün merkezinde yer alan Kale Camii, tarihî yapısıyla dikkat çeker. İlk olarak ahşap malzemeden yapılan cami, çıkan bir yangın sonrası taş malzeme ile yeniden inşa edilmiştir. Camiye bitişik alanda Topardı Şehitliği bulunur; bu alanın kale askerlerine ait mezarlardan oluştuğu düşünülmektedir. Köyün çevresinde yer alan Beddualı Orman, köylü tarafından geleneksel yöntemlerle korunan bir doğal alan niteliğindedir. Bu orman yalnızca köyün ortak yapılarının yapımı veya onarımı sırasında ağaç kesimine izin verilen, kutsal kabul edilen bir bölgedir.

Doğal ve Arkeolojik Statü

Kale Köyü, 1994 yılında Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırlarına dâhil edilmiştir.

  • 1998’de yapılan sınıflandırmada;
  • Kale-i Bala Kalesi ve çevresi: 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı,
  • Yerleşim bölgeleri: 3. Derece Doğal Sit Alanı,
  • Köyün tamamı: 1. Derece Doğal Sit Alanı olarak ilan edilmiştir.

2007 yılında hazırlanan Milli Park Gelişim Planı ve 2017 tarihli Koruma Amaçlı İmar Planı, köyün planlamasında temel belgeler olmuştur. Ancak bu planların köylülerin katılımı olmadan yapılması, çeşitli itirazlara ve hukuki süreçlere neden olmuştur.

Kaynakça

Çamlıhemşin Eğitim ve Kültür Derneği. “Kaçkarın Kalesi Kale-i Bala.” Çamlıhemşin.org, 15 Kasım 2023. Erişim Tarihi: 20 Ekim 2025. https://camlihemsin.org/makale-kackarin-kalesi-kale-i-bala-256


Karadeniz Turizm ve Kalkınma Ajansı. “Kale-i Bala.” Karadeniz.gov.tr. Erişim Tarihi: 20 Ekim 2025. http://karadeniz.gov.tr/kale-i-b-l/


T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Kale-i Bala - Gezilecek Yerler.” KültürPortali.gov.tr. Erişim Tarihi: 20 Ekim 2025. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/rize/gezilecekyer/kale-i-bala


T.C. Rize Valiliği. “Kale-i Bala’nın Turizm Odağı Olmasını Hedefliyoruz.” Rize.gov.tr. Erişim Tarihi: 20 Ekim 2025. http://www.rize.gov.tr/kale-i-balanin-turizm-odagi-olmasini-hedefliyoruz

Sen de Değerlendir!

0 Değerlendirme

Yazar Bilgileri

Avatar
Ana YazarYusuf İslam Tuğla20 Ekim 2025 18:20
KÜRE'ye Sor