Kaliforniya Kondoru (Gymnogyps californianus), Kuzey Amerika'nın en büyük karasal kuşu ve Yeni Dünya akbabalarının (Cathartidae) bir üyesidir.
Taksonomi ve Morfolojik Özellikler
Kaliforniya Kondoru, bilimsel adı Gymnogyps californianus olup 1797 yılında Shaw tarafından tanımlanmıştır. Biyolojik sınıflandırmada Hayvanlar Alemi (Animalia), Kordalılar Şubesi (Chordata), Kuşlar Sınıfı (Aves), Cathartiformes Takımı ve Cathartidae Ailesi içinde yer alır. İngilizce'de "California Condor", İspanyolca/Kastilya'da ise "Cóndor Californiano" veya "Cóndor de California" olarak anılmaktadır.
Yetişkinler 117-134 cm boyunda olup büyüklüğü ile tanınır. Genel olarak siyah renkte olan bu kuşların kanat altlarında beyaz astarlar ve üst ikincil tüylerinde gümüşi paneller bulunur. Başları çıplak ve turuncu/kırmızı renklidir. Genç bireylerde baş siyahtır ve kanat altları koyu renkte beneklidir. Yatay kanatlarla süzülürken, birincil tüyleri yukarı doğru kıvrılır. Doğada genellikle yeniden yerleştirme bölgelerine yakın yerlerde görülürler ancak menzillerini genişleterek bazen bu bölgelerden yüzlerce kilometre uzağa gidebilirler.
Tarihsel Düşüş ve Coğrafi Yayılım
Kaliforniya Kondoru'nun popülasyonu, 19. yüzyılda tarihi menzili boyunca düşmüştür. 1937'ye gelindiğinde, ABD'nin Kaliforniya eyaleti dışındaki tüm bölgelerden kaybolduğu rapor edilmiştir. Popülasyon 1981 yılında 22 kuşa inmiş ve 1987 yılında, kurtarma programı için son altı bireyin yakalanmasıyla doğada nesli tükenmiştir. Yoğun esaret altında yetiştirme ve yeniden yerleştirme çalışmaları sonucunda, popülasyon Ağustos 2003'te 223 kuşa ulaşmış; bunların 138'i esaret altında, 85'i ise Kaliforniya ve kuzey Arizona'da yeniden doğaya salınan kuşlardan oluşmuştur. Doğada üreme 2002 yılında yeniden başlamıştır ve şu anda Kaliforniya, Arizona/Utah ve Baja, Meksika'daki tüm alt popülasyonlarda görülmektedir. Aralık 2019 itibarıyla, toplam serbest uçan (vahşi) popülasyon 337 birey ve esaret altındaki birey sayısı 181 olmak üzere, dünya toplam popülasyonu 518'e ulaşmıştır. Kondorlar, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde (Arizona, Utah, Kaliforniya ve geçici olarak Wyoming, Colorado ve New Mexico) varlıklarını sürdürmektedirler.
Popülasyon Durumu ve Ekoloji
IUCN'ye göre olgun birey sayısı (üremeye yetkin ve vahşi doğada yavrulamış bireyler) Mart 2020 itibarıyla 93'tür. Popülasyon eğilimi artmaktadır ancak bu artış, vahşi doğada üreyen kuşlardan doğal katılımın ölüm oranını karşılayamamasından dolayı esaret altında yetiştirilen kuşların sürekli salınımı ile sağlanmaktadır.
Kondorların menzili kayalık, açık ülke çalılıkları, iğne yapraklı orman ve meşe savanlarını içerir. Yuva alanı olarak kayalık çıkıntılardaki yarıkları veya büyük ağaçlardaki kovukları kullanırlar. Leşçil olup büyük memelilerin ve bazen küçük memelilerin leşleriyle beslenirler. Salınan kuşlar, salıverildikten sonra bağımsızlık kazanır ve 400 km'den fazla menzil yapabilirler.
Başlıca Tehditler
Kaliforniya Kondoru popülasyonunun 20. yüzyıldaki düşüşü, başta zulüm ve leşlerden kurşun mermi kalıntıları veya saçmalarının kazara yutulmasıyla oluşan kurşun zehirlenmesine bağlanmıştır. Kurşun zehirlenmesi, günümüzde de serbest bırakılan kuşlar için tehdit ve ölüm nedeni olmaya devam etmektedir. Kondorlar, yüksek yetişkin sağkalımı ve düşük üreme hızları nedeniyle kurşun zehirlenmesine karşı hassastır.
Koruma Çalışmaları
Kaliforniya Kondoru, CITES Ek I ve II'de listelenmiştir. Halihazırda devam eden koruma çalışmaları, ABD Balık ve Yaban Hayatı Servisi, Ventana Yaban Hayatı Derneği, Peregrine Fonu ve Meksika Hükümeti tarafından yönetilen geniş bir yeniden yerleştirme programı içermektedir.
Temel koruma eylemleri:
- Esaret Altında Üreme Programı: Program, genetik çeşitliliği koruyarak yılda yaklaşık 30 kuşun doğaya salınması için üretilmesini sağlamaktadır.
- Kurşunsuz Mühimmatın Teşviki ve Yasaklanması: 2007'de imzalanan Ridley-Tree Kondor Koruma Yasası ve tüm Kaliforniya eyaletinde avlanma için kurşunsuz mühimmat kullanılmasını gerektiren Yasa Tasarısı 711, kurşun zehirlenmesi tehdidini ortadan kaldırmaya yönelik bir adım olmuştur.
- Besin Takviyesi: Yeniden yerleştirilen kuşlara, vericileri değiştirmek, kurşun testi yapmak ve genel sağlık durumlarını değerlendirmek amacıyla tuzağa düşürme için uygun, temiz leşler sağlanmaktadır.
- Eğitim ve Farkındalık Programları: Avlanmayı en aza indirmek ve avcılıkta kurşunsuz mühimmat kullanımının faydaları konusunda halkı eğitmek için programlar yürütülmektedir.
- Teknik Önlemler: Güç hatlarına konmayı önlemek için 'kaçınma eğitimi' uygulanmakta ve Kaliforniya'daki elektrik şirketleri, kondor aktivitesinin yoğun olduğu bölgelerde bazı yer üstü hatlarını gömerek veya yalıtımlı hatlarla değiştirerek elektrik şirketleri, kondor aktivitesinin yoğun olduğu bölgelerde bazı yer üstü hatlarını gömerek veya yalıtımlı hatlarla değiştirerek elektrik çarpmasını önlemeye çalışmaktadır.
