Kamu harcamaları, devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinin kamusal ihtiyaçları karşılamak, ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşmak amacıyla yaptıkları parasal harcamaları ifade eder. Dar anlamda kamu harcamaları, devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından bütçeleri aracılığıyla yapılan ödemelerden ibarettir. Geniş anlamda kamu harcamaları ise devletin ve diğer kamu kuruluşlarının yürüttüğü tüm faaliyetlerin maliyetlerini, iktisadi devlet teşekküllerinin harcamalarını, sosyal güvenlik ödemelerini, vergi muafiyet ve istisnaları ile özel kişilerin kamu kuruluşlarına yaptığı yardımları da kapsar. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre kamu harcaması, kanunlara dayanılarak yaptırılan işler, mal ve hizmet alımları, sosyal güvenlik katkı payları, borç faizleri, borçlanma genel giderleri, ekonomik, mali ve sosyal transferler, bağış ve yardımlar ile diğer giderleri kapsamaktadır.
Kamu Harcamalarının Amaçları ve Fonksiyonları
Kamu harcamalarının başlıca amacı kolektif ihtiyaçların karşılanması, gelir dağılımının düzeltilmesi, ekonomik istikrarın sağlanması ve ekonomik büyümenin desteklenmesidir. Kamu harcamaları ekonomik açıdan tüketim, yatırım, üretim, kaynak dağılımı ve millî gelir üzerinde doğrudan etki yaratır. Sosyal açıdan ise gelir dağılımını düzenler; eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi hizmetlerin sunumunu sağlar.
Hukuki ve Teorik Yaklaşımlar
Kamu harcamalarına ilişkin yaklaşımlar, klasik ve modern maliyeciler arasında farklılık gösterir. Klasik maliyeciler kamu harcamalarını mümkün olduğunca düşük seviyede tutmayı, miktarına odaklanmayı ve verimsiz harcamaların kısıtlanmasını savunur. Modern maliyeciler ise miktardan çok harcamanın içeriği, dağılımı ve toplumsal faydası ile ilgilenir. Modern anlayışta kamu harcamaları, devletin mali araçlarından biri olarak değerlendirilir ve sosyal devlet ilkeleri çerçevesinde planlanır.
Kamu Harcama Türleri
- Cari Harcamalar: Devletin mevcut hizmetlerini sürdürebilmesi için yaptığı personel giderleri, mal ve hizmet alımları gibi harcamalardır. Millî eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi alanlara yönelik cari harcamalar, insan sermayesinin gelişmesine katkı sağlar.
- Yatırım Harcamaları: Sermaye birikimi, üretim kapasitesi ve istihdam yaratma amacıyla yapılan harcamalardır. Makine-teçhizat alımı, yapı ve tesis yapımı, büyük onarım giderleri bu kapsamdadır.
- Transfer Harcamaları: Mal veya hizmet karşılığı olmayan, yalnızca servet unsurlarının el değiştirmesine neden olan ödemelerdir. İç ve dış borç faiz ödemeleri, sosyal güvenlik ödemeleri, vergi iadeleri ve KİT’lere yapılan transferler bu gruba dahildir.
Ekonomik Sınıflandırma
İktisadi açıdan kamu harcamaları iki ana kategoriye ayrılır:
- Reel (Gerçek) Harcamalar: Mal ve hizmet karşılığında yapılan harcamalar olup cari ve yatırım harcamalarını kapsar.
- Transfer Harcamaları: Mal ve hizmet karşılığı olmayan ödemelerdir.
Ayrıca analitik bütçe sınıflandırmasına göre kamu harcamaları; kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma esaslarına göre ayrıştırılır.
