Kapteyn b, Ressam (Pictor) takımyıldızı yönünde, Dünya’dan yaklaşık 13 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve bilinen en yaşlı yıldızlardan biri olan Kapteyn Yıldızı’nın yörüngesinde olduğu öne sürülen, ancak varlığı günümüzde büyük ölçüde çürütülmüş bir ötegezegen adayıdır.

2014 yılında keşfi duyurulduğunda, Kapteyn b, yıldızının yaşanabilir bölgesinde yer alan potansiyel bir süper-Dünya olarak tanımlanmış ve yaklaşık 11 milyar yıl yaşında olduğu ileri sürülmüştür. Bu durum, onu şimdiye dek keşfedilen en yaşlı yaşanabilir gezegen adaylarından biri yapmış ve bilim dünyasında ön plana çıkmasına sebep olmuştur.

Ancak daha sonra yapılan çalışmalar, bu gezegenin varlığına işaret ettiği düşünülen sinyalin, aslında Kapteyn Yıldızı’nın dönüş periyodu ve manyetik aktivitesine bağlı olarak ortaya çıkan bir gözlemsel yanılsama (artifact) olduğunu kuvvetle öne sürmüştür. Bu bulgular doğrultusunda, Kapteyn b’nin statüsü günümüzde bilimsel literatürde büyük ölçüde "tartışmalı" veya "doğrulanmamış" olarak kabul edilmektedir.

^{Kapteyn b (Yapay Zeka Yardımıyla Oluşturulmuştur)【1】} 

Keşif İddiası ve Önemi

Kapteyn b'nin olası varlığı, 2014 yılında Guillem Anglada-Escudé liderliğindeki uluslararası bir gökbilimci ekibi tarafından duyurulmuştur. Keşif, dikey hız (radial velocity) yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma ekibi, Şili’deki La Silla Gözlemevi’nde bulunan HARPS tayfölçeri, Hawaii’deki Keck Gözlemevi’ndeki HIRES cihazı ve Şili’deki Las Campanas Gözlemevi’ndeki PFS (Planet Finder Spectrograph) ile elde edilen verileri birleştirerek kapsamlı bir analiz gerçekleştirmiştir.

Bu analizler sonucunda, Kapteyn Yıldızı’nın dikey hız verilerinde iki farklı periyodik sinyal tespit edilmiştir. Bu sinyallerden daha kısa periyotlu ve daha güçlü olanı, Kapteyn b olarak adlandırılan bir gezegen adayına atfedilmiştir. Önerilen başlıca fiziksel ve yörüngesel özellikler şu şekildedir:

• Minimum kütle: Dünya’nın yaklaşık 5 katı
• Yörünge periyodu: Yaklaşık 48 gün

Bu yörünge süresi, Kapteyn b’yi ev sahibi yıldızının yaşanabilir bölgesinin iç kenarına yerleştirmektedir. Bir gezegenin yaşanabilir bölgede bulunması, uygun atmosferik koşullar altında yüzeyinde sıvı su barındırma olasılığına işaret eder.

Ayrıca, Kapteyn Yıldızı’nın yaklaşık 11 milyar yıllık yaşı dikkate alındığında, Kapteyn b’nin gerçekten var olması durumunda bu gezegen, şimdiye kadar keşfedilen en eski potansiyel yaşanabilir gezegen olacaktı. Bu durum, evrende yaşamın ne kadar erken ortaya çıkabileceği sorusuna ışık tutacak önemli çıkarımlar sunma potansiyeli taşımaktaydı.

Varlığına İlişkin Tartışmalar ve Çürütülmesi

Kapteyn b'nin keşfinin duyurulmasının hemen ardından, verilerin yorumu üzerine bilimsel tartışmalar başlamıştır. 2015 yılında Paul Robertson ve çalışma arkadaşları tarafından yayımlanan bir araştırma, gezegenin varlığına dair ciddi şüpheler ortaya koymuştur. Bu çalışma, Kapteyn b’ye atfedilen 48 günlük dikey hız sinyalinin kökenini yeniden değerlendirmiştir.

Robertson’ın ekibi, dikey hız verilerini yıldızın parlaklık değişimlerini gösteren fotometrik verilerle karşılaştırmıştır. Elde ettikleri bulgular, Kapteyn Yıldızı’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş süresinin yaklaşık 143 gün olduğunu ortaya koymuştur. Ancak yıldız yüzeyindeki aktif bölgeler —örneğin yıldız lekeleri— bu dönüş hareketiyle birlikte daha karmaşık ve periyodik sinyaller üretmektedir. 48 günlük sinyalin, aslında 143 günlük dönüş süresinin yaklaşık üçte birine (143 / 3 ≈ 47,7 gün) karşılık gelen bir harmonik bileşen olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla, sinyalin gezegensel değil, yıldızın dönüşü ve manyetik aktivitesinden kaynaklanan yapay bir yan etki olduğu sonucuna varılmıştır.

Bu çalışma, özellikle aktif yıldızlar etrafındaki ötegezegen aramalarında, yıldız kökenli sinyallerin gezegen sinyalleriyle karıştırılabileceğini göstermiş ve bu tür ayrımların ne denli zor ve kritik olduğunu vurgulamıştır.

Bugün için bilimsel fikir birliği, Kapteyn b’nin büyük olasılıkla gerçek bir gezegen olmadığı, söz konusu sinyalin yıldız etkinliği kaynaklı bir yanılsama olduğu yönündedir. Bu durum, ötegezegen araştırmalarında temkinli yorum yapmanın ve çok yönlü veri analizinin önemini ortaya koyan öğretici bir örnek olarak değerlendirilmektedir.

Konak Yıldız: Kapteyn Yıldızı

Kapteyn b’nin yörüngesinde bulunduğu öne sürülen Kapteyn Yıldızı'nın genel özellikleri şunlardır:

• Tür ve Uzaklık: Kapteyn Yıldızı, M1 tayf türünde bir kırmızı altcücedir (red subdwarf). Dünya’ya yalnızca 12,8 ışık yılı uzaklıkta yer almakta olup, Güneş’e en yakın yıldızlardan biridir.

• Özdevinim: Gökyüzündeki en yüksek özdevinime (proper motion) sahip yıldızlardan biridir. Bu da yıldızın, diğer yıldızlara göre gökyüzünde çok daha hızlı yer değiştirdiği anlamına gelmektedir.

• Köken ve Yaş: Kapteyn Yıldızı, Samanyolu’nun halosunda bulunan, yaşlı bir yıldız popülasyonuna aittir. Yaşının yaklaşık 11 milyar yıl olduğu tahmin edilmektedir. Kökeninin, milyarlarca yıl önce Samanyolu tarafından yutulmuş olan Omega Centauri benzeri bir cüce gökadaya ait olduğu düşünülmektedir. Bu köken nedeniyle, yıldız galaktik merkez etrafında geriye dönük (retrograde) bir yörüngede hareket etmektedir — bu da onu, samanyolu galaksisindeki tipik yıldızlardan dinamik olarak ayıran önemli bir özelliktir.

Sistemdeki Diğer Aday: Kapteyn c

2014 yılında sistemde ikinci bir gezegen adayı olan Kapteyn c’nin varlığı da ileri sürülmüştür. Bu aday gezegenin önerilen başlıca özellikleri; yaklaşık 9 Dünya kütlesinde minimum kütleye sahip olması ve 121 günlük bir yörünge periyoduyla Kapteyn Yıldızı çevresinde dolanması şeklindedir. Bu parametreler doğrultusunda, gezegenin yaşanabilir bölgenin dış kenarlarında, oldukça soğuk bir konumda yer alacağı öngörülmüştür.

Ancak, Kapteyn b’ye ait olduğu düşünülen sinyalin yıldızın manyetik aktivitesiyle açıklanması, Kapteyn c’nin varlığına ilişkin iddiaları da benzer biçimde şüpheli hale getirmiştir. Bu nedenle, Kapteyn c’nin statüsü günümüzde de belirsizliğini korumakta, doğrulanmış bir gezegen olarak kabul edilmemektedir. Bu durum, aktif yıldızların çevresindeki düşük kütleli gezegenleri tespit etme sürecinde karşılaşılan zorluklara bir başka örnek teşkil etmektedir.