Kars, Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars bölümünde yer alan bir ildir. Tarih boyunca çeşitli medeniyetlerin egemenliğine giren şehir, Osmanlı döneminde önemli bir askeri merkez olmuş ve 19. yüzyılda Osmanlı-Rus savaşlarının merkezlerinden biri haline gelmiştir.

^{Kars - TRT Haber}

Tarihçe

Antik Çağ ve Orta Çağ

Kars’ın tarihi, yapılan arkeolojik araştırmalara göre Yontma Taş Devri’ne kadar uzanmaktadır. Bölgedeki höyüklerde ve taş aletlerde Paleolitik ve Kalkolitik dönemlere ait buluntulara rastlanmıştır. Urartular, M.Ö. 9. yüzyılda bölgeye hakim olmuş, ardından Kimmerler ve İskitler tarafından istila edilmiştir. Bölge daha sonra Medler, Persler, Partlar ve Roma İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. Bizans ve Sasani mücadeleleri sırasında sık sık el değiştiren Kars, 1064 yılında Selçuklular tarafından fethedilmiştir.

Moğolların 13. yüzyıldaki istilasının ardından Kars, İlhanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safevîler’in kontrolüne geçmiştir. 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına dahil edilmiştir.

Osmanlı ve Rus Egemenliği

Kars, Osmanlı döneminde askeri bir üs olarak önem kazanmış ve 19. yüzyılda Osmanlı-Rus savaşlarının önemli cephelerinden biri olmuştur. 1855 Osmanlı-Rus Savaşı’nda, Kars halkı ve Osmanlı ordusu tarafından yapılan savunma sonucunda, Osmanlılar önemli bir zafer kazanmış ve bu zafer nedeniyle Kars’a "Gazi" unvanı verilmiştir.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Kars, 40 yıl boyunca Rus yönetimi altında kalmış ve bu süreçte şehirde yeni imar faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. 1917 Bolşevik Devrimi sonrası Kars önce İngilizler, sonra Ermeniler tarafından işgal edilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi

30 Ekim 1920’de Türk ordusu Kars’ı tekrar ele geçirmiştir. 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ve 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması ile Kars, Türkiye’nin bir parçası olarak uluslararası alanda resmen tanınmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra il statüsü kazanmış ve yönetim merkezi olarak varlığını sürdürmüştür.

^{Kars Selimiye Camii - AA}

Coğrafya

Konum ve Yüzölçümü

Kars, Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alır. Kuzeyinde Ardahan, doğusunda Ermenistan, güneyinde Iğdır ve Ağrı, batısında Erzurum ile çevrilidir. İl, 10.193 km² yüzölçümüne sahiptir.

İklim

Kars’ta sert kara iklimi görülmektedir. Kışlar uzun ve soğuk, yazlar ise kısa ve serindir. Kış aylarında sıcaklık -39°C’ye kadar düşebilir ve kar örtüsü 120 gün boyunca yerde kalabilir.

Bitki Örtüsü

Kars’ın bitki örtüsü büyük ölçüde bozkırdan oluşmaktadır. Sarıkamış çevresinde çam ormanları bulunmaktadır. Bölgedeki yüksek yaylalar, çayırlarla kaplı olup hayvancılık için elverişlidir.

Dağlar ve Ovalar

Kars’ın önemli yükseltileri arasında Allahuekber Dağları, Kısır Dağı, Akbaba Dağı ve Aladağ bulunmaktadır. Kars Ovası, ilin en geniş tarım alanlarından biri olup, tarımsal üretim açısından önem taşımaktadır.

Akarsular ve Göller

İlde bulunan önemli akarsular Aras Nehri, Arpaçay ve Kars Çayıdır. Başlıca göller ise Çıldır Gölü, Aygır Gölü ve Karzak Gölüdür.

Ekonomi

Tarım ve Hayvancılık

Kars’ta ekonomik faaliyetler büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Buğday, arpa ve şeker pancarı bölgedeki başlıca tarım ürünleridir. Hayvancılık, ilin ekonomik yapısında önemli bir yer tutmakta olup, özellikle büyükbaş hayvancılık yaygındır. İlde üretilen Kars Kaşarı ve Gravyer Peyniri, Türkiye genelinde bilinen ürünler arasındadır.

Sanayi ve Ticaret

Sanayi sektörü sınırlı olup, mevcut sanayi kuruluşları ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalı gıda işletmelerinden oluşmaktadır. Kars Organize Sanayi Bölgesi, ilin sanayi altyapısını geliştirmek amacıyla kurulmuştur.

Turizm

Tarihi yapıları ve doğal güzellikleriyle turizm potansiyeline sahip olan Kars’ta, özellikle Ani Harabeleri önemli bir kültürel miras alanıdır. Sarıkamış Kayak Merkezi ise kış turizmi açısından değerlendirilmektedir.

^{Sarıkamış Kayak Merkezi - TRT Haber}

Nüfus ve Demografi

TÜİK verilerine göre 2024 yılında Kars’ın nüfusu 272.300 kişi olarak belirlenmiştir. Nüfusun %52,84’ü kentsel alanlarda, %47,16’sı kırsal kesimde yaşamaktadır. Son yıllarda, il dışına göç nedeniyle nüfus azalmaktadır.

İlçelere göre nüfus dağılımı:

1. Merkez: 120.948 kişi
2. Kağızman: 43.331 kişi
3. Sarıkamış: 36.293 kişi
4. Arpaçay: 14.143 kişi
5. Digor: 18.528 kişi
6. Selim: 20.725 kişi
7. Susuz: 8.639 kişi
8. Akyaka: 9.693 kişi

Göç nedeniyle nüfusun azalması, ilin ekonomik ve sosyal yapısını etkilemektedir.

Yönetim

Vali

Kars, merkezi yönetim tarafından atanan vali tarafından yönetilmektedir. 2024 yılı itibarıyla Kars Valisi Ziya Polat’tır. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış valiler şunlardır:

• Hasan Faiz Ergün (1923-1924)
• Süleyman Sami Kepenek (1924)
• İbrahim Etem Aykut (1924-1926)
• Ahmet Şefik Bey (1926-1927)
• Nazif Ergünbay (1926-1927)
• Salih Selim Gündoğan (1931-1935)
• Ahmet Cevdet Eroğlu (1935-1939)
• Akif İyidoğan (1939-1940)
• Cevat Ekmen (1941-1943)
• Mehmet Hudai Karabatan (1943-1945)
• Ahmet İhsan Aksoy (1943-1945)
• Tahir Barlas (1945-1949)
• Esat Onat (1949-1950)
• Rıfat Bingöl (1950-1951)
• Fevzi Tugay (1951-1953)
• Niyazi Akı (1953-1954)
• Hadii Uçar (1954-1955)
• Muhlis Babaoğlu (1955-1957)
• Asım Büyüklü (1957-1960)
• Hilmi Dağcıoğlu (1960-1961)
• Necdet Basan (1961)
• Lütfü Hancıoğlu (1961-1962)
• Fikret Erşanlı (1962-1964)
• Ziya Kasnakoğlu (1964-1966)
• Tahir Gecega (1966-1968)
• Yusuf Ziya Eroğlu (1968-1970)
• Münir Raif Güney (1970-1972)
• Orhan Erbuğ (1972-1974)
• Alaattin Hüsnü Özpiker (1974-1975)
• Orhan Pirler (1975-1977)
• Ahmet Başsoy (1977-1978)
• Kemal Şenol (1978-1979)
• Peyzi Basan (1979-1980)
• Ünal Özgödek (1980-1982)
• Muhittin Kesgin (1982-1985)
• Hakkı Borataş (1985-1988)
• Hasan Pakir (1988-1991)
• Özdemir Hanoğlu (1991)
• Sıtkı Aslan (1992-1993)
• Hüseyin Atak (1993-1999)
• Nevzat Turhan (1999-2006)
• Ahmet Kara (2009-2012)
• Günay Özdemir (2014-2016)
• Rahmi Doğan (2016-2018)
• Türker Öksüz (2018-2023)
• Ziya Polat (2023-Günümüz)

Belediye

Kars Belediye Başkanlığı, 2024 yılı itibarıyla Ötüken SENGER tarafından yürütülmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış belediye başkanları şu şekildedir:

• Akif Çiçek (1920 - 1922)
• Cihangirzade İbrahim Bey (1921 - 1927)
• H. Kurban Yurtsever (1930 - 1931)
• İbrahim Cihangiroğlu (1931 - 1932)
• Hayrullah Dağlı (1932 - 1933)
• Hüseyin Han Tanınlı (1933)
• Mehmet Bahadır (1942 - 1946)
• Tahir Barlas (1946 - 1950)
• Nevruz Gündoğdu (1950 - 1953)
• Baki Gündoğdu (1953 - 1954)
• Tanrıverdi Gökçay (1953 - 1954)
• İsmail Hakkı Alaca (1955 - 1957)
• Yusuf Ergüç (1958 - 1960)
• Arif Taşçı (1963 - 1970)
• Turan Çelebi (1970 - 1977)
• Muzaffer Selçuk (1977 - 1980)
• Arif Taşçı (1980 - 1981)
• Sabri Koç (1981 - 1983)
• Nurettin Kurtoğlu (1983 - 1984)
• Selahattin Filtekin (1984 - 1994)
• Tuncay Mutluer (1994 - 1999)
• Naif Alibeyoğlu (1999 - 2009)
• Nevzat Bozkuş (2009 - 2014)
• Murtaza Karaçanta (2014 - 2019)
• Ayhan Bilgen (2019 - 2020)
• Türker Öksüz (2020 - 2023)
• Ziya Polat (2023 - 2024)
• Prof. Dr. Ötüken Senger (2024 - Günümüz)

İlçeler

Kars, 8 ilçeden oluşmaktadır:

1. Merkez
2. Kağızman
3. Sarıkamış
4. Arpaçay
5. Akyaka
6. Selim
7. Digor
8. Susuz