Kestane balı, kestane ağacının (Castanea sativa) çiçeklerinden elde edilen nektar ve polenlerin bal arıları tarafından toplanıp işlenmesi sonucu üretilen bir bal türüdür. Genellikle koyu kahverenginden neredeyse siyaha kadar değişen, amber tonlarında olabilen koyu bir renge sahiptir. Tadı ise hafif buruk, acımtırak ve güçlü bitkisel aromasıyla tanımlanır. Tatlılığı diğer bal türlerine göre daha azdır ve yüksek fruktoz içeriği sayesinde kristalleşmeye karşı dayanıklıdır. Kristalleştiğinde bile, çok ince granüller oluşturur ve bu özelliğiyle diğer ballardan kolayca ayırt edilebilir. İçeriğinde bulunan tanenler, kestane balının kendine has aromatik ve hafif buruk tadına katkıda bulunur.

Besin değerinin yanı sıra kestane balı, biyokimyasal içeriği sayesinde fonksiyonel gıda kategorisine girer. Antiseptik özellikleriyle bilinir; antibakteriyel ve antiviral etkileri üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Özellikle yüksek antioksidan kapasitesi nedeniyle bağışıklık sistemini güçlendirme, solunum ve sindirim sistemlerini destekleme gibi sağlık açısından olumlu etkileri bulunmaktadır.

^{Kestane Balı (Fotoğraf: T.C. Kastamonu Belediyesi)}

Coğrafi işaretler

Türkiye'de kestane balının üretimi kestane ağacının yoğun olarak yetiştiği bölgelerde yapılır. Bu bölgelerin başında Karadeniz Bölgesi gelir. Özellikle Karadeniz'in kıyı kesimleri, iklim ve coğrafya açısından kestane balı üretimi için en uygun alanlardan biridir. Ordu, Giresun, Artvin, Kastamonu, Bartın, Sinop, Zonguldak, Samsun ve Rize illeri, kestane balının en yaygın şekilde üretildiği yerler arasında öne çıkar.

Kestane balının Türkiye genelinde yaygın üretildiği bölgeler arasında Marmara Bölgesi'nde Bursa, Yalova, Balıkesir, Çanakkale; Ege Bölgesi'nde ise İzmir ve Aydın illeri bulunmaktadır. Bursa'nın özellikle İnegöl, Karacabey ve Mustafakemalpaşa ilçeleri, Marmara Bölgesi içinde kestane balının yoğun olarak üretildiği yerlerdir. Bu bölgelerdeki balın antioksidan kapasitesi ve polen miktarı coğrafi şartlara göre değişkenlik gösterir.

Türkiye'de kestane balı için coğrafi işaret tescili almış belli bölgeler bulunmaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaretle koruma altına alınan kestane balları şöyledir:

• Zonguldak Kestane Balı (Menşe Adı)
• Sinop Kestane Balı (Menşe Adı)
• Rize Kestane Balı (Menşe Adı)
• Yalova Kestane Balı (Menşe Adı)
• Kastamonu Kestane Balı (Menşe Adı)

Coğrafi işaret alan bu balların ortak özelliği, bölgenin iklimi, bitki örtüsü ve arıcılık tekniklerine bağlı olarak oluşan tat, aroma ve biyokimyasal içeriğe sahip olmalarıdır. Bu işaretler, tüketiciye ürünün orijinal bölgesini ve kalitesini garantileyen önemli kriterler olarak kabul edilir.

Antioksidan Potansiyeli

Kestane balının antioksidan potansiyeli, içerdiği fenolik bileşikler ve flavonoidler başta olmak üzere çeşitli biyokimyasal maddelerden kaynaklanır. Bu bal çeşidi, antioksidan aktivitesi bakımından diğer birçok bal türüne göre yüksek değerlere sahiptir. Antioksidan bileşenler, balın üretildiği coğrafyaya ve bitki örtüsüne göre değişiklik gösterir. Türkiye'de yapılan araştırmalarda kestane balının en yüksek antioksidan potansiyeline sahip olduğu bölgelerden biri olarak Bursa’nın Kurşunlu ilçesi tespit edilmiştir. Bu bölgeden elde edilen kestane balının toplam antioksidan kapasitesinin, ülke genelindeki diğer bölgelerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir.^【1】 

Antioksidanlar, oksidatif stresin neden olduğu sağlık sorunlarının önlenmesinde rol oynarlar. Oksidatif stres, hücrelerde serbest radikallerin birikmesi sonucu oluşur ve uzun vadede bağışıklık sistemi zayıflığı, kalp hastalıkları, diyabet ve kanser gibi çeşitli rahatsızlıklara yol açabilir. Kestane balı, içerdiği antioksidan bileşiklerle bu serbest radikallerle savaşarak, oksidatif stresin azaltılmasına yardımcı olur. Araştırmalar, kestane balının düzenli olarak tüketilmesinin bağışıklık sistemini güçlendirme, inflamasyonu azaltma ve enfeksiyonlara karşı direnç kazandırma açısından faydalı olabileceğini göstermektedir.^【2】 

Ayrıca, kestane balının koyu rengi de yüksek antioksidan içeriğinin bir göstergesi olarak kabul edilir. Koyu renkli balların genellikle daha yüksek terapötik özellikler taşıdığı ve antioksidan kapasitesinin yüksek olduğu birçok araştırma ile desteklenmiştir. Kestane balı, yüksek antioksidan potansiyeli ile fonksiyonel gıda kategorisine girmekte ve bu yönüyle diğer ballardan ayrılmaktadır.

Gastronomik Kullanımı

Avrupa gastronomisinde kestane balı, peynir tabaklarında, rustik ekmeklerle birlikte, ya da ricotta gibi hafif tatlı peynirlerle sıkça eşleştirilir. Ayrıca cevizli veya bademli ekmeklerde, tostlarda ve galetolarda tatlandırıcı olarak kullanılır. Kek, kurabiye, tart ve dondurma gibi tatlılarda da kestane balının kullanımı yaygındır. Gastronomik kullanım alanları sadece tatlılarla sınırlı değildir. Kestane balı, et marinasyonlarında, özellikle av eti, tavuk ve kırmızı etlerde aroma verici ve yumuşatıcı olarak kullanılabilir. Etleri glaze etmek veya fırınlanmış sebzeleri tatlandırmak için de ideal bir malzemedir.

Türkiye'de ise kestane balının gastronomik kullanımı henüz Avrupa'ya kıyasla sınırlıdır ve genellikle sade şekilde tüketilir. Genelde ekmek üzerine sürülerek tüketilen kestane balı, Türkiye'de sağlık amaçlı kullanım ön plana çıktığı için gastronomideki potansiyeli tam olarak değerlendirilememiştir. Ancak son yıllarda gastronomi alanındaki bilinçlenme ve yeni tat arayışları ile birlikte kestane balının tatlılarda, salata soslarında, sıcak-soğuk içeceklerde ve et yemeklerinde kullanımı artmaya başlamıştır.