Kızılgerdan (Nur Bülbülü olarak da bilinir), Passeriformes takımının Muscicapidae familyasına ait bir kuş türdür. Avrupa’nın büyük bir kısmında ve Türkiye'de yaygın biçimde görülmektedir. Genellikle nemli orman altlarında, kırsal bölgelerdeki çitler, açıklıklar ve şehir içindeki park benzeri ortamlarda görülebilmektedir. Göğüs bölgesindeki kırmızımsı renk ile tanınmaktadır. Geniş bir alana yayıldığından IUCN Kırmızı Listesi’ne göre asgari endişe kategorisinde sınıflandırılmıştır.【1】
Kızılgerdan (Video: federicomaderno, pixabay.com)
Özellikler
Kızılgerdan, vücudunun ön kısmını kaplayan turuncumsu-kırmızı tüyler ile tanınır. Boyu ortalama 14 santimetre, ağırlığı 16 ile 22 gram arasında değişir. Kısa ve sivri gagası küçük omurgasızları, böcekleri ve yumuşak meyveleri tüketmeye elverişlidir. Göz çevresi nispeten büyüktür ve görme yeteneği gelişkindir. Kanat açıklığı yaklaşık 20-22 santimetre düzeyinde seyreder. Tüy dokusu başın üst kısmında kahverengimsi-gri tonlar içerir.
Avrupa’nın ılıman ve serin iklime sahip bölgelerinde geniş bir yayılım gösterir. Göç eğilimi, popülasyonlara ve enlem şartlarına göre değişmektedir. Bazı bireyler yıl boyu aynı bölgede kalır. Sıcaklık düşüşü besin kaynaklarını sınırladığında daha ılıman kesimlere doğru kısa mesafeli göçlere rastlanır. Ses repertuvarı net ve melodiktir.
Dağılım ve Yaşam Alanı
Kızılgerdan, Kuzey Avrupa’dan Batı Asya’ya uzanan geniş bir coğrafyada görülür. Atlas Dağları çevresindeki bölgeler dahil olmak üzere Kuzey Afrika’da da popülasyonları kaydedilmiştir. Avrupa’nın büyük kısmında yerleşik ya da kısa mesafeli göçmen davranışı sergileyen topluluklar tanımlanmıştır. Bazı bireyler bütün yıl boyunca aynı bölgede kalır, bazıları ise kışın koşullarının elverişsiz olduğu alanlardan daha ılıman ortamlara doğru yer değiştirir. Bu durum iklim şartlarının çeşitliliğiyle ilişkilendirilir. Bazı gözlemlerde, özellikle sert kışların yaşandığı dönemlerde popülasyon yoğunluğunun azalabildiği raporlanmıştır.
Dağılım haritası (Fotoğraf: The IUCN Red List)
Yaşam alanı söz konusu olduğunda ormanlık ve çalılık bölgelerde sıklıkla rastlanır. Kent parkları, bahçeler ve diğer yeşil alanlar da bu türün besin bulmak ve barınmak için tercih ettiği ortamlardandır. Gölgeli ve nemli alanları seçer, bitki örtüsü içinde böcek, solucan ve meyve parçaları arar. Yuva kurmak için ağaç kökleri, duvar çatlakları veya yoğun bitki kümeleri gibi korunaklı noktalar kullanılır. Bu geniş habitat yelpazesi, türün farklı iklim ve toprak koşullarına uyum sağlayabildiğini göstermektedir.
Türkiye’deki Dağılımı
Kızılgerdan, Türkiye’de geniş bir coğrafi yayılım gösterir. Karadeniz kıyıları boyunca yoğun bitki örtüsüne sahip ormanlık alanlarda, Marmara Bölgesi’ndeki karışık tarım ve çalılık arazilerde ve Ege ile Akdeniz kuşağındaki maki formasyonlarında kayıtları bulunur.【2】 Göç etmeyen veya kısa mesafeler kat eden yerel popülasyonların varlığı, Türkiye’nin büyük bir kısmında bu türe yıl boyunca rastlanmasına neden olur.
Ses
Kızılgerdanın ötüşü, tatlı tonlara sahip ve dalgalı bir ezgi şeklinde duyulur. Üreme döneminde sıklıkla öter. Tiz ve akıcı tınılar, diğer kuşların kalabalık koro sesleri içinde ayırt edicidir. Dikkatli bir dinleyici, sabit bir alanda devam eden ötüşün bölge sınırlama amacı taşıdığını fark edebilir. Diğer ses repertuvarları arasında, kısa ve kesik alarm çağrıları bulunur. Bu çağrı, tehdit algılandığında çevredeki diğer bireylerin dikkat etmesini sağlar.
Ses (Kaynak: Timo Tschentscher, DiBird)
Davranış ve ekoloji
Üreme
Kızılgerdan kuşu yalnız yaşar, üreme döneminde keskin bir territorial tavır sergiler. Erkek birey yüksek bir konumda durarak melodik, net tonlara sahip ötüş yapar; bu ötüş sabah erken saatlerden akşam geç saatlere kadar sürer. Çiftler üreme döneminde bölgeyi birlikte savunur. Kış aylarında da ötüş devam eder. Yoğun bitki örtüsünün bulunduğu alanlarda yuva kurar; yuva, çalı diplerinde, ağaç kovuklarında veya insan yapımı yapılarda güvenli bölgelerde yer alır. Yavrular yuvadan çıktıktan sonra ebeveyn denetiminde kalarak avlanma, saklanma becerilerini geliştirir. Göç sırasında geçici konaklama bölgelerini savunur; bu durum yerel popülasyonlarla sınırlı anlaşmazlıklara yol açar.
Beslenme
Yiyecek arayışında yerde hareket eder, kısa zıplamalar yaparak etrafı tarar. Böcek, solucan, meyve, tohum gibi farklı besin kaynaklarından yararlanır. Toprak üzerindeki yaprak döküntüsünü karıştırarak böcek, omurgasız avlar; bu davranış toprağın havalanmasına, organik maddenin geniş alana yayılmasına katkı sağlar. Tür, tohum tüketimi sayesinde çeşitli bitkilerin yayılmasına dolaylı destek verir. İnsanlara yakın bölgelerde, bahçe düzenleme veya toprak kazma sırasında ortaya çıkan böcekleri yakalamak amacıyla gözlemci konumda bulunur. Göç halinde olan bireyler, yolculuk sırasında besin kaynakları bol sulak alanlardan yararlanır.
Beslenen Kızılgerdan (Fotoğraf: Miller_Eszter, pixabay.com)
Koruma Durumu
Kızılgerdan, IUCN sınıflamasında asgari endişe kategorisinde yer alır. Geniş coğrafi yayılımı, çeşitli habitatlarda gözlemlenmesi ve kolay adapte olmasını sağlayan yaşam stratejileri, popülasyonun genel olarak stabil kalmasını sağlamaktadır. Tür, orman, çalılık, bahçe gibi farklı alanlarda varlık göstermesi sebebiyle, yerel düzeyde karşılaşılan habitat kaybı veya kirlilik gibi etkenlerin genel popülasyona etkisi sınırlı kalmaktadır. Bölgesel koruma politikaları ve doğal yaşam alanlarının sürdürülebilir yönetimi, türün uzun vadeli varlığını destekler.
