Kızılören (Kandemir) Hanı, Anadolu Selçuklu Devleti'nin 13. yüzyılda gelişen ticaret ağı ve konaklama ihtiyaçları doğrultusunda inşa edilmiş, Konya-Afyonkarahisar güzergâhı üzerinde yer alan ve dönemin mimari, ekonomik ve siyasi yapısını yansıtan önemli bir kervansaraydır. Hem işlevsel hem de anıtsal özellikler taşıyan bu yapı, konumu, mimari planlaması ve süsleme unsurlarıyla Selçuklu kervansaray mimarisinin karakteristik örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Kızılören Hanı, Konya ili sınırlarında, Afyonkarahisar yolu üzerinde, Konya şehir merkezine yaklaşık 45 kilometre uzaklıktaki Kızılören Mahallesi'nde yer almaktadır. Han, Anadolu Selçuklu dönemine tarihlenmekte olup, klasik avlulu kervansaray tipolojisinin bir örneğini teşkil etmektedir. Yapı, “Kızılören Hanı” adıyla anılmakla birlikte, kitabesinde geçen isim nedeniyle “Kandemir Hanı” olarak da bilinmektedir.
Tarihlendirme ve Banisi
Hanın doğu cephesinde yer alan taçkapı üzerinde bulunan kitabe, yapının H. 638 (1240-1241) yılı civarında inşa edildiğini göstermektedir. Kitabede, yapının Emir Hüsameddin Kandemir tarafından yaptırıldığı bilgisi yer almakta, bu durum yapıya “Kandemir Hanı” adının verilmesine kaynaklık etmektedir. Emir Hüsameddin Kandemir, Anadolu Selçuklu Devleti’nde Konya Emiri olarak görev yapmış bir devlet adamıdır.
Kızılören Hanı Avlusu (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Mimari Plan ve Yapısal Özellikler
Genel Planlama
Kızılören Hanı, açık avlulu ve kapalı barınak bölümlerinden oluşan klasik bir Selçuklu han planına sahiptir. Doğu cephesinde yer alan anıtsal taçkapıdan girilen avlunun kuzeyinde kapalı mekân, güney ve batı yönlerinde ise revaklı düzenlemeler yer almaktadır. Bu yerleşim planı, yapının konaklama ve ticaret amaçlı çok işlevli kullanımına uygun olarak tasarlanmıştır.
Taçkapı ve Süslemeler
Doğu cephenin merkezine yerleştirilen taçkapı, yapının en dikkat çekici mimari unsurlarındandır. Taçkapı sivri kemerli olup, iç içe geçmiş nişlerle hareketlendirilmiş, geometrik motifler ve sade taş işçiliği ile bezenmiştir. Selçuklu taş süsleme geleneğini yansıtan bu düzenleme, yapının anıtsal karakterini vurgulamaktadır.
Kapalı Mekân
Kapalı bölüm üç sahından oluşmakta olup ortadaki sahın, yan sahınlara göre daha geniş tutulmuştur. Mekân, birbirine yuvarlak kemerlerle bağlanan kalın payeler üzerine oturan tonozlarla örtülüdür. Bu yapı kurgusu, iç mekânda hem dayanıklılığı hem de işlevsel bölünmeyi sağlamaktadır. Kapalı bölüm büyük ölçüde kervanların ve yolcuların gece konaklamasına ve mal muhafazasına ayrılmıştır.
Kızılören (Kandemir) Hanı'nın Kapalı Bölümü (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)
Malzeme ve Yapım Teknikleri
Kızılören Hanı’nda düzgün kesme taş kullanılmıştır. Taş işçiliğinde görülen özen, Selçuklu mimarisinin olgun dönem özelliklerini taşımaktadır. Cephelerdeki simetrik kurgu ve taş süslemeler, yapının mimari tasarımındaki bütünlüğü ve dikkatli planlamayı ortaya koyar.
Restorasyon ve Güncel Durum
Yapı, uzun süre harap bir durumda kalmış, özellikle 20. yüzyılın sonlarına doğru büyük ölçüde tahrip olmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2008 yılında başlatılan restorasyon çalışmaları sonucunda han, özgün mimari yapısı korunarak onarılmıştır. Restorasyon sırasında yapının strüktürel bütünlüğü güçlendirilmiş, kayıp unsurlar restitüsyon projelerine bağlı kalınarak tamamlanmıştır. Günümüzde Kızılören Hanı, kültürel miras kapsamında korunmakta ve Anadolu Selçuklu mimarisinin belgelenmiş örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Kızılören Hanı, plan tipi, yapı malzemesi, süsleme unsurları ve tarihi belgeleriyle 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu kervansaray mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtan bir yapıdır. Selçuklu Devleti'nin ulaşım ve ticaret politikaları çerçevesinde konumlandırılmış bu han, hem işlevselliği hem de estetik unsurlarıyla dönem mimarisine ışık tutan önemli bir taşınmaz kültür varlığıdır.
