Kızıltepe, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Mardin iline bağlı bir ilçedir. Mezopotamya’nın verimli toprakları üzerinde yer alan ilçe, sarı taşların egemen rengi ve buğday başaklarının zengin coşkusuyla dikkat çeker. Tarihi, coğrafi konumu ve ekonomik potansiyeliyle bölgenin önemli yerleşim merkezlerinden biridir. 1931 yılında “Kızıltepe” adıyla ilçe statüsü kazanmıştır.

Tarihçe

Kızıltepe’nin bilinen en eski adı Dunaysır’dır. Milattan önceki dönemlere uzanan tarihiyle, Mezopotamya’daki önemli yerleşim yerlerinden biri olmuştur. Artuklular döneminde, Diyarbakır-Musul ve Urfa-Musul yolları üzerinde stratejik bir konaklama ve ticaret merkezi olarak gelişme göstermiştir. 13. yüzyılın başlarında Eyyubiler tarafından birkaç kez yağmalanmış, ardından Selçuklu, İlhanlı, Memluk, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Timur yönetimlerine girmiştir. 15. yüzyılda Karakoyunlular ile Akkoyunlular arasında el değiştirmiş, 16. yüzyılda ise Safevilerin egemenliğine geçmiştir. Mayıs 1515’te, Bıyıklı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından fethedilmiş; o dönemde İran hakimiyetinde, Şah İsmail’in kayınbiraderi Karahan Bey’in yönetimindeydi. 1517’de Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi ile Osmanlı topraklarına katılan Kızıltepe, Artuklular dönemindeki çarşı, han, hamam, cami ve medreseleriyle zengin bir merkez olmasına rağmen, savaşlar ve yağmalar nedeniyle Osmanlı’ya yıkıntı bir köy olarak geçmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1929’da “Koçhisar” adıyla Mardin’e bağlı ilçe olmuş, 1931’de ise adı “Kızıltepe” olarak değiştirilmiştir. İlçedeki başlıca tarihi yapılar, Artuklular döneminden kalan Kızıltepe Ulu Camii, Harzem Tacettin Mesud Medresesi (Ziyaret köyünde), Tarihi Taşköprü, Tarassut Kulesi ve Şahkulubey Kümbeti’dir.

Coğrafi Yapı

Kızıltepe, Mardin ilinin güneybatısında konumlanmıştır. Doğusunda Mardin ve Nusaybin, batısında Derik ve Ceylanpınar, kuzeyinde Mazıdağı, güneyinde ise Suriye Arap Cumhuriyeti sınırlarıyla çevrilidir. Suriye sınırına uzaklığı 52 km, Mardin il merkezine ise 27 km’dir. İlçenin yüzölçümü 1.218.400 dekardır ve rakımı 400 metredir. Toprak yapısı killi-tınlı özellikler taşır. Mezopotamya ovasının bereketli arazileri üzerine kurulu olan Kızıltepe, “Başaklar Diyarı” olarak da anılır.

İklim ve Bitki Örtüsü

Kızıltepe’de iklim, Akdeniz ve karasal iklim özelliklerini bir arada barındırır. Yazlar çok sıcak ve kurak, kışlar ise ılıman ve yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması 300-350 mm³ arasında değişir; bu düşük yağış miktarı nedeniyle zaman zaman kuraklıklar yaşanır. Nem oranı oldukça düşüktür. Bitki örtüsü, Mezopotamya’nın verimli topraklarında yetişen tarım ürünleriyle şekillenir; özellikle buğday, pamuk ve diğer tahıllar ön plandadır. Coğrafi tescilli durum buğdayı, ilçenin en önemli bitkisel ürünüdür.

Sosyal Yapı

Kızıltepe, dinamik bir sosyal yapıya sahiptir. 2013 verilerine göre nüfusu 225.888’dir; bu nüfusun %50,15’i (113.278) erkek, %49,85’i (112.610) kadındır. Ancak daha güncel bir veri olan ilçe merkez nüfusu 135.145, toplam nüfus ise 212.905 olarak belirtilmiştir. İlçede biri merkez olmak üzere Dikmen, Gökçe, Şenyurt ve Yüceli kasabalarında toplam beş belediye idaresi bulunur. Ayrıca 159 köye sahiptir. Kendine özgü mutfak kültürüyle dikkat çeken Kızıltepe’de, coğrafi tescilli durum buğdayından yapılan bulgur pilavı, içli köfte, ırok, sembusek, şanbörek, kaburga dolması gibi yemekler öne çıkar. İç göçlerle nüfusu artan ilçe, Mardin’in merkez ilçe nüfusunu ikiye katlamış durumdadır.

Ekonomik Yapı

Kızıltepe’nin ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve ticarete dayanır. Topraklarının %94’ü tarıma elverişlidir; özellikle pamuk tarımı son yıllarda büyük bir sıçrama göstermiştir. Coğrafi tescilli durum buğdayı, makarna üretiminde kullanılan değerli bir tür olarak Türkiye ve dünyada tanınır. Bulgur üretimi de ilçenin tarımsal ekonomisinde önemli yer tutar. GAP projesinin ilçeye ulaşmasıyla tarıma dayalı sanayinin gelişmesi beklenmektedir. E-24 Karayolu üzerinde yer alması ve havaalanının faaliyete geçmesi, ticaret sektörünü güçlendirmiştir. Mardin genelindeki tarıma dayalı sanayi işletmeleri ve fabrikalar, genellikle Kızıltepe ile merkez ilçe arasında konumlanır. İlçenin gelişme potansiyeli, tüm Mardin ilçeleri arasında en yüksek olanlardan biridir.

Turizm Potansiyeli

Kızıltepe, Artuklular döneminden kalan tarihi yapılarıyla turizm açısından potansiyel taşır. Kızıltepe Ulu Camii, Tarihi Taşköprü ve Şahkulubey Kümbeti gibi eserler, ilçenin tarihsel zenginliğini yansıtır. Harzem Tacettin Mesud Medresesi ve Tarassut Kulesi de görülmeye değer yapılar arasındadır. Mezopotamya ovasındaki konumu ve sarı taşların oluşturduğu görsel estetik, ilçeyi doğal ve kültürel bir cazibe merkezi haline getirme potansiyeline sahiptir. Ancak sürekli savaş ve yağmalar nedeniyle geçmişteki zenginliklerinin bir kısmını kaybetmiş olması, turizmin henüz tam anlamıyla gelişmesini engellemiştir.

Demografik Yapı

Kızıltepe, 2013 itibarıyla 225.888 kişilik nüfusa sahiptir; bu nüfus cinsiyet açısından dengelidir (%50,15 erkek, %49,85 kadın). Daha güncel verilerde ise toplam nüfus 212.905, ilçe merkez nüfusu 135.145 olarak kaydedilmiştir. İlçede beş belediye ve 159 köy bulunur. İç göçlerle büyüyen Kızıltepe, Mardin’in en kalabalık ilçelerinden biri haline gelmiştir. Nüfus artışı, ekonomik ve sosyal yapıyı da etkileyerek ilçeyi bölgenin çekim merkezlerinden biri yapmıştır.