Koimesis Kilisesi, Bursa iline bağlı İznik ilçesinde yer alan, anıtsal nitelikte bir tarihi yapıdır. Yeni Mahalle, Çelebi Sokak’ta bulunan yapı, Kültür ve Turizm Bakanlığı kayıtlarında “Koimesis Kilisesi Kalıntısı” adıyla envantere alınmıştır. Koruma derecesi “Anıtsal”, çevresel koruma durumu ise “3” olarak belirlenmiştir.
Tarihçe
Yapının inşa tarihi kesin olmamakla birlikte, yapılan akademik araştırmalar kilisenin 7. ve 8. yüzyıllar arasında inşa edilmiş olabileceğini göstermektedir. Bizans döneminde Hyakinthos Manastırı sınırları içinde yer aldığı kabul edilmektedir. İznik’in Bizans dönemindeki önemli dini merkezlerinden biri olan yapı, tarih boyunca depremler ve onarımlar nedeniyle farklı evreler geçirmiştir. 1922 yılı sonrasında büyük ölçüde yıkılmış, günümüzde sadece temel duvar kalıntıları korunabilmiştir.
Mimari Özellikler
Koimesis Kilisesi, yaklaşık 22,5 metre uzunluğunda ve 21 metre genişliğinde, üç nefli bazilika plan tipindedir. Batı kısmında narteks, ortada naos, doğuda bema, apsis ve pastoforium mekânları yer alır. Kubbe dört kemer üzerine oturtulmuştur. Duvar kalıntıları günümüzde yer seviyesinin yaklaşık 4 metre altında bulunmaktadır. Kesme taş ve tuğla örgü sisteminin birlikte kullanıldığı yapı, erken Bizans dönemi mimarisi içinde önemli bir örnek oluşturur.
Süsleme ve Mozaikler
Koimesis Kilisesi, erken dönem Bizans mozaikleriyle tanınır. Apsis yarım kubbesinde Meryem ve İsa tasvirli mozaik kompozisyonları, bema kemerinde ve nartekste bitkisel ve geometrik desenler yer almaktadır. Bu mozaikler ikonografik açıdan 7. ve 8. yüzyıl Bizans sanatının karakteristik örnekleri arasında görülmektedir.
Korunma Durumu ve Kazı Çalışmaları
Günümüzde yapı büyük ölçüde harabe durumundadır. 1955–1967 yılları arasında İznik Müze Müdürlüğü tarafından kazı ve temizlik çalışmaları yapılmıştır. Elde edilen mimari elemanlar ve mozaik parçaları, İznik Müzesi envanterine alınmıştır.
Kültürel ve Tarihî Önemi
Koimesis Kilisesi, Bizans İmparatorluğu döneminde İznik (Nikaia) kentinin en önemli ibadet yapılarından biri olarak kabul edilir. Mozaikleri ve plan düzeniyle erken Bizans mimarisinin gelişim evrelerini yansıtır. Yapı, hem mimari özellikleri hem de ikonografik zenginliği bakımından Bursa ve İznik’in arkeolojik mirası içinde özel bir konuma sahiptir.
