Deniz taşımacılığı, dünya ticaretinin önemli bir parçasıdır ve tarihsel olarak çok eski zamanlara dayanan bir geçmişe sahiptir. Bu alandaki en önemli belgelerden biri olan konişmento, taşıma işlemleri sırasında hem taşıyan hem de gönderici açısından kritik bir işlev görmektedir. 14. yüzyıldan beri kullanıldığı kabul edilen konişmento, günümüzde halen önemli bir taşıma belgesi olarak kullanılmaktadır. Eski Türk Ticaret Kanunu, konişmento konusunda belirli düzenlemelere yer vermiş olsa da, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) bu alanda daha modern düzenlemeler getirmiştir. TTK’nın 1228-1245. maddeleri denizde taşıma senetleri başlığında, konişmento ve diğer taşıma senetlerini düzenlemektedir.

TTK'da Denizde Taşıma Senetleri

Gelişen ticaret hayatıyla birlikte, konişmento dışında başka denizde taşıma senetleri de kullanılmaya başlanmıştır. Bunlar arasında deniz yük senedi (seaway bill), gemi teslim talimatı (ship’s delivery order) ve elektronik konişmento gibi belgeler bulunmaktadır. Her bir belge, taşıma sürecinde farklı işlevler üstlenir.

• Deniz Yük Senedi: 19. yüzyılda Amerika’da demiryolu taşımacılığının gelişmesiyle ortaya çıkmış bir belgedir.

• Gemi Teslim Talimatı: 20. yüzyılda ortaya çıkan, yük daha denizdeyken farklı alıcılara satılmasına imkan veren bir belgedir.

• Elektronik Taşıma Belgeleri: Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte, elektronik veri değişiminin hızla gelişmesi sonucu ortaya çıkmıştır.

TTK, bu belgeleri konişmento ve diğer denizde taşıma senetleri olarak iki kategoride düzenlemiştir. TTK 1242. maddesinde, taşıyanın taşınacak eşyayı teslim aldığını göstermek için düzenlediği senetlerin, konişmento dışında her türlü taşıma senedinin karine gücünü taşıdığını ifade etmektedir. Bu düzenleme, deniz yük senedinin en sık kullanılan belge olduğunu ve bazı ülkelerde farklı adlarla anıldığını belirtmektedir.

Konişmentonun Tanımı ve İşlevi

TTK, eski Türk Ticaret Kanunu’ndan farklı olarak, konişmentonun tanımını yapmıştır. Buna göre, "Konişmento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir" (TTK m.1228). Bu tanım, özellikle uluslararası taşımacılıkta hangi taşıma senetlerinin konişmento sayılacağı ve hangilerinin sayılmayacağı konusundaki belirsizlikleri gidermeyi amaçlamaktadır.

Konişmentonun temel işlevleri üç ana başlık altında toplanabilir:

• İspat Vasıtası: Konişmento, taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan bir belge olarak işlev görür.

• Makbuz: Eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren bir makbuzdur.

• Kıymetli Evrak: Konişmento, kıymetli evrak olarak kabul edilir ve bu özelliğiyle, taşıyan yalnızca konişmentonun ibrazı karşılığında eşya teslimi yapabilir.

TTK’da, konişmentonun devir şekilleri de belirlenmiştir. Konişmento, nama yazılı, emre yazılı ve hamile yazılı olarak düzenlenebilir. En sık kullanılan devir şekli ise emre yazılı konişmentodur. Bu tür konişmento, taşıma sözleşmesinin devri ve hakların devri açısından büyük önem taşır.

Konişmentonun İçeriği

TTK'nın 1229. maddesinde konişmentonun içeriği düzenlenmiştir. Eski Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen unsurların yanı sıra, Hamburg Kuralları’nın 15. maddesi uyarınca bazı ek unsurlar da eklenmiştir. Konişmentonun içeriği, taşımacılık işlemlerinin doğru ve eksiksiz bir şekilde gerçekleştirilmesi için büyük önem taşır. Hamburg Kuralları’na uygun olarak, konişmentonun içeriği genişletilmiş ve navlun ile ilgili bazı ek kayıtlar da eklenmiştir.

Navlun, gönderilen tarafından ödenecekse, bunun miktarının ve ödeme şeklinin konişmentoda yer alması gerekir. TTK'nın 1229. maddesinde, navlunun gönderilen tarafından ödenecekse, bu bilgilerin açıkça belirtilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ancak, navlun gönderilen tarafından ödenmeyecekse, taşıtan tarafından ödenmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu düzenleme, taşıma sözleşmelerinin daha şeffaf ve anlaşılır olmasına katkı sağlar.