Köşkerlik, geleneksel Türk ayakkabıcılığı ve deri işçiliği mesleğidir. Yemenicilik, çarıkçılık, terlikçilik, mestçilik ve çizme üretimi gibi çeşitli ayakkabı türlerinin üretildiği bu zanaat dalı, el işçiliği ve uzmanlık gerektiren bir meslek olarak tarihsel bir öneme sahiptir. Köşkerler, yüzyıllar boyunca halkın ve askerlerin günlük yaşamda giydiği çeşitli ayakkabıları üretmişlerdir. Bu meslek, Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya göçleriyle birlikte gelen dericilik ve ayakkabı yapım bilgisiyle gelişmiş, Türk kültürünün önemli bir parçası haline gelmiştir.

^{Köşker'in Üretmiş Olduu Ayakkabılar/Çarıklar (Kaynak: Kültür Portalı)}

Köşkerlik Mesleğinin Tanımı ve Terimler

Köşker, Farsça "keşfger" kelimesinden türetilmiş olup, ayakkabı, yemeni, çarık, terlik, mest gibi ürünleri yapan kişi anlamına gelir. Bu meslek, makinelerin olmadığı dönemlerde, tamamen el işçiliğiyle, deri işleme ve ayakkabı yapımını içerir. Köşkerlerin ürettiği ürünler, özellikle düğün, nişan ve özel günlerde giyilen "tokalı Osmanlı yemenisi" ve günlük kullanım için üretilen "Fatih yemenisi" gibi çeşitlere sahiptir.

Köşkerlik ve Ayakkabıcılık Tarihçesi

Türk ayakkabıcılığının en eski izleri, Orta Asya’daki kurgan kazılarında bulunan çarık ve çizmelerde görülmektedir. Uygurların ilk metinlerinde yer alan "edik" kelimesi, Anadolu'da hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Farsça kökenli "pabuç" kelimesi ise, Türklerin Anadolu'ya yerleşmesiyle birlikte önemli bir terim haline gelmiştir. 15. yüzyıldan itibaren "ayakkabı" kelimesi de dilde yer bulmuş, köşkerlik ve kunduracılık arasında belirgin farklar ortaya çıkmıştır.

Köşkerlikte Kullanılan Malzemeler ve Aletler

Köşkerler, ayakkabı üretiminde manda, sığır, koyun ve keçi derileri kullanmaktadır. Deriler, kireçli toprak ve palamut ağacı yaprakları ile işlenir, doğal boyalarla renklendirilir ve ince yağlarla yumuşatılır. Ayakkabılar, su geçirmemesi için balmumu ile korunur. Çarık ve yemenilerin üretiminde hiçbir makine kullanılmaz; tüm üretim işlemleri el işçiliği ile yapılır.

Köşkerlikte İş Gücü ve Yapım Süreci

Köşker dükkânlarının sahibi usta, derileri keser, ayakkabının parçalarını birleştirir ve son şeklini verir. Kalfa ve çıraklar ise ustaların gözetiminde çeşitli görevlerde bulunurlar. Ayakkabı üretiminde kullanılan başlıca gereçler arasında kalıp, endaze, kütük, pazval, mushta ve çeşitli el aletleri yer alır. Ayakkabılar, farklı işlevler ve kullanım alanlarına göre özel olarak tasarlanır. Örneğin, tarla ve bağda çalışırken giyilen "Karadağ çarığı" ya da sarayda giyilen "tokalı saray yemenisi" gibi çeşitler üretilir.

Köşkerlik ve Sosyal Yapı

Köşkerler, Osmanlı döneminde hiyerarşik bir yapı altında organize olmuşlardır. En yetkili kişi "Yiğitbaşı" olarak bilinirken, Cumhuriyet'in ilk yıllarında "kâhya" ve "erkân ustası" unvanları kullanılmıştır. Köşkerlerin işlerini düzenlemek, şikayetleri çözmek ve esnaf arasında denetim sağlamak için bu kişiler önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, köşkerler, üretim ve satış süreçlerini organize etmiş, mesleki kurallara uymayı sağlamışlardır.