Kraliçe arı, ya da diğer adıyla ana arı, Apis mellifera türü bal arısı kolonilerinin tek üreme yeteneğine sahip dişi bireyidir. Kolonide yalnızca bir ana arı bulunur ve onun varlığı koloni yaşamı için vazgeçilmezdir. Kraliçe arı, döllenmiş yumurtalarla dişi işçi arıları, döllenmemiş yumurtalarla ise erkek arıları (drone) meydana getirir. Bu yönüyle hem koloninin “anası” hem de döllenmemiş yumurtalardan gelen bireyler sayesinde “babası” sayılır.
Vücut yapısı bakımından ana arı, işçi ve erkek arılardan kolaylıkla ayırt edilebilir. Vücudu uzun, ince ve parlak olup, özellikle karın kısmı işçi arılardan çok daha uzundur. Kanatları da işçi arılarınkinden büyüktür. İğnesi çentiksizdir; bu sayede gerektiğinde defalarca kullanabilir. Bu yapı, ona kolonideki diğer bireylerle karşılaştığında avantaj sağlar.
Ana arı kendisini çevreleyen “bakıcı işçi arılar” tarafından sürekli beslenir. Kendi kendine beslenemez. Bu arılar, ana arıya arı sütü sunarak beslenme işlemini gerçekleştirir. Bu sosyal destek sistemi, ana arının sürekli yüksek verimde yumurtlayabilmesi için zorunludur.
Kraliçe Arı Yetiştiriciliğine Ait Bal Peteği Görseli (AA)
Kraliçe Arının Görevleri ve Feromon Salgısı
Kraliçe arının başlıca iki görevi vardır:
- Yumurtlamak: Genç ve sağlıklı bir ana arı, mevsimsel koşullara bağlı olarak günde 1.500–2.000 yumurta bırakabilir. Koloni büyüklüğü ve üretkenliği doğrudan bu yumurtlama kapasitesine bağlıdır.
- Feromon Salgılamak: Ana arı mandibulalarındaki bezlerden salgıladığı ana arı feromonu ile kolonideki sosyal düzeni sağlar. Bu feromon:
- Yeni ana arı yetiştirilmesini baskılar,
- Yalancı ana oluşumunu engeller,
- İşçi arıların iş bölümü yapmalarını teşvik eder,
- Koloni içinde birlik ve huzuru devam ettirir.
Ana arı feromonu, kimyasal olarak 9-oxodec-trans-2-enoic asit gibi doymamış yağ asitlerinden oluşur ve arıların birbirleriyle temas kurarak bu sinyali tüm koloniye yaymaları sağlanır.
Ana Arının Koloniye Etkisi
Koloninin genel durumu doğrudan ana arının biyolojik kalitesi ve genetik potansiyeline bağlıdır. Ana arı, koloninin:
- İlkbahar gelişim hızı,
- Polen ve nektar toplama verimliliği,
- Kışlama başarısı,
- Oğul verme eğilimi,
- Hastalıklara karşı direnci,
- Davranışsal sakinliği gibi birçok yönünü belirler.
Bu özelliklerin her biri, doğrudan ya da dolaylı olarak koloninin yıllık bal üretim miktarını ve sürdürülebilirliğini etkiler.
Örneğin, yaşlı ya da kalitesiz bir ana arı, sperm kesesindeki (spermateka) sperm sayısının azalması nedeniyle daha fazla dölsüz yumurta bırakır. Bu da kolonide erkek arı oranını artırırken, işçi arı sayısını düşürerek verimi azaltır.
Kraliçe Arı Yetiştiriciliği (AA)
Ana Arı Kalitesini Etkileyen Faktörler
Ana arı kalitesini etkileyen faktörler genetik ve çevresel olarak iki grupta toplanır:
Genetik Faktörler
- Ana arının ve çiftleştiği erkek arıların genetik yapısı,
- Uygulanan ıslah ve seleksiyon programları,
- Genetik saflık ve hatasız eşleşme oranı.
Çevresel ve Yetiştirme Faktörleri
- Larva transfer yaşı ve zamanı,
- Yetiştirme mevsimi,
- Bakıcı kolonilerin özellikleri,
- Çiftleşme alanında yeterli ve kaliteli erkek arı varlığı,
- Yetiştirme süresince karşılaşılan hastalık ve stres faktörleri.
Fiziksel kalite göstergeleri arasında çıkış ağırlığı, sperm kesesi hacmi, sperm sayısı ve yumurtlamaya başlama süresi sayılabilir. Bu göstergeler, ana arının kabul edilme oranını ve koloni içi performansını belirleyen başlıca parametrelerdir.
Ana Arı Yetiştiriciliği ve Ekonomik Önemi
Türkiye'de koloni sayısının artması ve iki yılda bir ana arı yenilenmesinin gerekliliği dikkate alındığında, yılda yaklaşık 4 milyon yeni ana arıya ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak mevcut üretim bunun çok altındadır. Türkiye’de yıllık yetiştirilen ana arı sayısı 400 binin altında kalmaktadır.
Kalitesiz ana arıların yaygın kullanımı, koloni veriminin düşmesine ve arıcılık işletmelerinde ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Nitekim yapılan kalite analizlerinde, ticari ana arıların büyük kısmının canlı ağırlık, sperm sayısı ve döllenme oranları bakımından yetersiz olduğu görülmüştür.
Kraliçe Arı Yetiştiriciliği Yapan Çitflik (AA)
Kaliteli ana arılarla yönetilen koloniler:
- Daha uzun ömürlü olur,
- Bal, polen ve arı sütü gibi ürünlerde daha yüksek verim sağlar,
- Hastalıklara karşı dirençlidir,
- Göçer arıcılıkta taşımaya daha dayanıklıdır.
Ana arı, koloninin genetik yapısının taşıyıcısı ve sosyal organizasyonunun düzenleyicisidir. Koloni başarısında belirleyici olan bu tek bireyin kalitesi, tüm arıcılık faaliyetinin verimliliğini etkiler.
