Kukumav kuşu (Athene noctua), baykuşgiller (Strigidae) familyasına ait küçük bir baykuş türüdür. Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da yaygın olarak bulunan bu tür, genellikle açık alanlarda, tarım arazilerinde ve kayalık bölgelerde gözlemlenir. Kısa boyu, yuvarlak kafası ve sarı gözleriyle dikkat çeken kukumav kuşu, gececi bir tür olmasına rağmen gündüz saatlerinde de aktif olabilir. Adını, gece boyunca çıkardığı tiz ve belirgin seslerden almaktadır. Türkiye'de yaygın olarak görülen bu tür, kültürel ve folklorik açıdan da önemli bir yere sahiptir.
Fiziksel Özellikler
Kukumav kuşu, küçük yapılı, yuvarlak başlı ve görece uzun bacaklara sahip bir baykuş türüdür. Tüyleri genellikle gri-kahverengi tonlarında olup, yaşadığı bölgenin iklimine ve coğrafi özelliklerine bağlı olarak renk farklılıkları gösterebilir. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde daha açık tonlarda kukumavlara rastlanırken, ormanlık alanlarda ve ağaçlık bölgelerde yaşayan bireyler daha koyu renklere sahip olabilir. Tepesi, ensesi ve kanatları belirgin beyaz beneklerle süslüdür. Sarı gözleri, beyaz kaş çizgisi ve göz çevresiyle dikkat çeker.
Kukumav kuşunun boyu ortalama 21-27 cm arasındadır. Kanat açıklığı ise 50-57 cm arasında değişmektedir. Ağırlığı 150–200 gram arasındadır. Genellikle gündüzleri de aktiftir ancak alacakaranlıkta ve gece saatlerinde avlanmayı tercih eder.
Kukumav kuşu (Fotoğraf: Luiz Lapa, flickr.com)
Dağılım ve Yaşam Alanı
Kukumav kuşu, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da geniş bir yayılış alanına sahiptir. İspanya'dan Çin'e kadar uzanan coğrafyada farklı ekosistemlere uyum sağlayabilen bu tür, genellikle ılıman iklim bölgelerini tercih eder. Açık araziler, kırsal alanlar, taşlık ve kayalık bölgeler, tarlalar ve seyrek ağaçlıklı alanlar yaşam alanı olarak seçilir.
Dağılım haritası (Kaynak: The IUCN Red List)
Türkiye’deki Yaşam Alanı
Türkiye’de kukumav kuşu yaygın olarak görülmektedir. Özellikle Ege, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde sıkça rastlanır. Tarım alanları, köyler, meralar ve kayalık bölgeler Türkiye’deki başlıca yaşam alanlarıdır. Genellikle insan yerleşimlerine yakın bölgelerde yuva yapar ve taş duvarların oyuklarında, ağaç kovuklarında ya da eski binalarda barınabilirler.
Davranış ve Ekoloji
Genellikle tek başına ya da eşleriyle birlikte görülür. Gündüzleri ağaç kovuklarında, kayalık oyuklarında ya da bina yıkıntılarında dinlenir. Avlanma süresince sessizce tünedikten sonra ani bir hamleyle avını yakalar. İnsan yerleşimlerine uyum sağlayabilen nadir baykuş türlerinden biridir.
Ağaç kovuğunda yaşayan kukumav kuşu (Fotoğraf: Luiz Lapa, flickr.com)
Üreme
Kukumav kuşları tek eşlidir ve uzun süreli birliktelikler kurar. Üreme dönemleri ilkbahar aylarında başlar. Yumurtalarını genellikle ağaç kovuklarına, kayalıklara veya terk edilmiş yapılara bırakırlar. Dişi, ortalama 3-5 yumurta yapar ve kuluçka süresi yaklaşık 28 gündür. Yavrular, doğduktan yaklaşık 4-5 hafta sonra yuvadan ayrılmaya başlar.
Yavru kukumav kuşu (Fotoğraf: johnNaturePhotos, pixabay.com)
Beslenme
Kukumav kuşunun en önemli besin kaynağı tarla fareleridir. Bunun dışında küçük memeliler, böcekler ve sürüngenlerle beslenir. Gece boyunca avlanarak, kırsal alanlardaki kemirgen popülasyonunu kontrol altında tutmada önemli bir rol oynar.
Çekirgeyle beslenen kukumav kuşu (Fotoğraf: Luiz Lapa, flickr.com)
Ses
Kukumav kuşu, tiz ve keskin çağrı sesleriyle tanınır. Çoğunlukla “hu-hu-hu” benzeri sesler çıkarır ve bu sesler alacakaranlıkta ya da gece saatlerinde duyulur. Aynı zamanda tehlike anlarında hızlı ve sert sesler çıkararak yırtıcılara ve rakiplerine uyarı verir.
Kukumav kuşunun sesi (Kaynak: xeno-canto.org)
Koruma Durumu
Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından Asgari Endişe (Least Concern – LC) kategorisinde listelenmiştir. Ancak, tarım alanlarının genişlemesi, habitat kaybı ve tarımsal ilaçların kullanımı gibi faktörler yerel popülasyonları tehdit edebilir.
Kültürel Önemi
Kukumav kuşu, mitolojide ve halk inançlarında bilgelik ve kehanetle ilişkilendirilmiştir. Antik Yunan'da Athena ile özdeşleştirilmiş olup bilgelik sembolü olarak kabul edilmiştir. Türk halk inançlarında ise kimi zaman uğursuzlukla bağdaştırılmış ancak aynı zamanda tarım alanlarının koruyucusu olarak da görülmüştür.
